بررسی صحت و بطلان قرارداد اسقاط خیار ما لم یجب

نوع مقاله : علمی- پژوهشی

نویسنده

استاد گروه حقوق، دانشکدة حقوق و علوم اجتماعی، دانشگاه تبریز، تبریز، ایران

چکیده

هرچند صحت قرارداد اسقاط خیارات بعد از ظهور خیارات، مورد اتفاق‌نظر فقیهان است و باید قدر مسلم مفاد مادة 448 قانون مدنی را نیز به قرارداد اسقاط خیارات بعد از ظهور خیار، ناظر دانست، اما مسئلة «صحت و بطلان قرارداد اسقاط خیار ما لم یجب»، مورد اختلاف شدید فقیهان قرار گرفته و آرای متعارضی در این خصوص پدید آمده است. قرارداد اسقاط خیار ما لم یجب به این معناست که طرفین اسقاط خیار را پیش از ظهور آن، با یکی از روش‌های اسقاط خیار - اعم از پیش از عقد، یا در ضمن عقد و یا بعد از عقد - قرارداد نمایند. نظریه‌های فقیهان در صحت یا بطلان قرارداد اسقاط خیار ما لم یجب از سوی محققان مورد ارزیابی قرار نگرفته، بلکه تنها گاهی در لابه‌لای مباحث فقهی یک خیار خاص به مناسبتی از قرارداد اسقاط خیار ما لم یجب، بحث ناقص شده است. از این‌رو، تحقیق حاضر به بررسی صحت و بطلان قرارداد اسقاط خیار ما لم یجب و نیز مفاد مادة 448 قانون مدنی با استناد به روش توصیفی و استنباط از متون فقهی امامیه پرداخته و به این نتیجه رسیده است که قرارداد اسقاط خیار ما لم یجب و نیز اطلاق مفاد مادة 448 قانون مدنی، طبق تقریر نظریة مختار تحقیق، صحیح و طبق تقریر سایر نظریه‌های فقیهان باطل است.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


قرآن کریم.
ابن ابی‌جمهور، محمدبن علی بن ابراهیم احسایی (1403ق). عوالی اللآلی العزیزه فی الآحادیث الدینیه. تحقیق مجتبی عراقی. قم: مؤسسه سیدالشهداء. الطبعه الاولی.
ابن ادریس، محمد بن منصور بن احمد (1410ق). السرائر الحاوی لتحریر الفتاوی. قم: مؤسسه النشر الاسلامی. الطبعه الثانیه.
ابن زهره، حمزه بن علی‌الحلبی (1417ق). غنیه النزوع الی علمی الاصول و الفروع. تحقیق ابراهیم بهادری. قم: موسسه الامام الصادق. الطبعه الاولی.
انصاری، مرتضی (1420ق). المکاسب. تنظیم گروه تحقیق آثار شیخ انصاری. قم: مجمع الفکر الاسلامی. الطبعه الاولی.
امامی، سیدحسن (1371ش). حقوق مدنی. تهران: کتابفروشی اسلامیه. چاپ یازدهم.
باقری اصل، حیدر (1390ش.). احکام عمومی فسخ قانون عقود لازم. تبریز: انتشارات دانشگاه تبریز. چاپ اول.
بیگدلی، عطاءالله (1389). «اسقاط خیارات در حقوق ایران و فقه امامیه». پژوهش‌نامة حقوق اسلامی، شماره 31،  صص 191-243.
جبعی ­عاملی، زین‌الدین [شهید ثانی] (بی‌تا). الروضه البهیه فی شرح اللمعه الدمشقیه. تعلیق محمد کلانتری. بیروت: دار العالم الاسلامی.
جعفری ­لنگرودی، محمدجعفر (1372ش). ترمینولوژی حقوق. تهران: گنج دانش. چاپ ششم.
ـــــــــــــــ (1378). مبسوط در ترمینولوژی حقوق. تهران: گنج دانش. چاپ اول.
حرعاملی، محمدبن حسن (1387ق). وسائل الشیعه الی تحصیل المسائل الشریعه. تصحیح محمد رازی. بیروت» احیاء دار التراث.
حسینی عاملی، سیدمحمدجواد (1419ق). مفتاح الکراﻣه. تحقیق محمدباقر خالصی. قم: مؤسسه النشر الاسلامی. الطبعه الاولی.
حسینی شیرازی، محمدحسین (1998م). موسوعه الاستدلالیه فی الفقه الاسلامی. بیروت: دارالعلوم. چاپ دوم.
حلّی، حسن بن یوسف بن علی مطهر حلّی اسدی [علامه] (1411ق). قواعد الاحکام فی معرفه الحلال و الحرام. قم: مؤسسه النشر الاسلامی. چاپ اول.
ـــــــــــــــ (بی‌تا). تبصره المتعلمین فی احکام الدین. تهران: کتابفروشی اسلامیه. چاپ اول.
ـــــــــــــــ (بی‌تا). تذکره الفقهاء. قم: المکتبه الرضوﻳه لاحیاء التراث الجعفریه. الطبعه الحجریه
ـــــــــــــــ (1412ق). مختلف الشیعه فی احکام الشریعه.  التحقیق: لجنه التحقیق. قم: مؤسسه النشر الاسلامی.  الطبعه الاولی.
خوانساری، سیداحمد (1364ش). جامع المدرک فی شرح المختصر النافع. تهران: مکتبه الصدوق.
زحیلی، وهبه (۱۴۱۸ق). فقه الاسلامی و ادلته: الشامل للادله الشرعیه و الاراء المذهبیه و اهم النظریات. بیروت: دارالفکر المعاصر.
سبحانی تبریزی، جعفر (۱۴۱۴ق). مختار فی احکام الخیار: دراسه مبسوطه فی الخیار و احکامه و الشروط و النقد و النسیئه و القبض. قم:  مؤسسه الامام الصادق.
شوشتری، اسدلله بن اسماعیل شوشتری کاظمی (1322ق). مقابیس الانوار و نفائس الأسرار فی احکام النبی المختار و عترته الأطهار. تهران: چاپ سنگی.
صیمری، مفلح بن حسن (1420 ق). غایه المرام فی شرح شرائع الاسلام. تحقیق: جعفر کوثرانی عاملی. بیروت – لبنان: دارالهادی. چاپ اول.
طباطبایی، سیدعلی (1407ق). ریاض المسائل فی بیان الاحکام بالدلایل. قم: مؤسسه النشر الاسلامی. الطبعه الاولی.
طباطبایی یزدی، سیدمحمدکاظم (1378ق). حاشیه المکاسب. دارالمعارف الاسلامیه. تهران: چاپ سنگی.
طوسی، محمدبن حسن [شیخ؛ شیخ الطائفه] (1417ق).
الخلاف
. تحقیق سیدعلی خراسانی، سیدجواد تهرانی و محمدمهدی نجفی. قم: مؤسسه النشر الاسلامی. الطبعه الاولی.
ـــــــــــــــ (بی‌تا). الخلاف. مطبعه الاسلامیه. تهران: چاپ سنگی.
عاملی، محمد جمال‌الدین مکی [شهید] (1412ق). الدروس. قم: مؤسسه النشر الاسلامی. الطبعه الاولی.
فاضل الآبی، حسن بن ابی‌طالب (1408ق). کشف الرموز فی شرح المختصر النافع. قم: مؤسسه النشر الاسلامی. الطبعه الاولی.
فخرالمحققین، محمدبن حسن بن یوسف بن مطهر حلی (1388ق). ایضاح الفوائد. قم: مؤسسه مطبوعاتی اسماعیلیان. الطبعه الاولی.
فیض کاشانی، مرتضی (1401 ق.). مفاتیح الشرائع الاسلام. قم: مجمع الذخائر الاسلامیه.
قانون آیین دادرسی مدنی.
قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران.
قانون مدنی ایران.
قمی، ابوالقاسم (1410ق.). جامع الشتات فی أَجوبه السؤالات. تهران: کیهان. چاپ دوم.
کاتوزیان، ناصر (1374ش). اعمال حقوقی (قرارداد - ایقاع).
تهران: شرکت انتشار. چاپ اول.
ـــــــــــــــ (1369ش). وصیت در حقوق مدنی ایران. تهران: کانون وکلای دادگستری. چاپ دوم.
مراغه‌ای، میرعبدالفتاح الحسینی المراغی (بی‌تا). العناوین الفقهیه. تهران: چاپ سنگی.
محقق ثانی، علی بن حسین (1408ق.). جامع المقاصد فی شرح القواعد. قم: تحقیق و نشر مؤسسه آل‌البیت. الطبعه الاولی.
محقق حلی، ابوالقاسم نجم الدین جعفر بن حسن الحلی (1415ق.). شرائع الاسلام. بیروت: المؤسسه المعارف الاسلاﻣﻴه. الطبعه الاولی.
اعداد مجموعة من کبار اساتذه الفقه الاسلامی (1411ق.). موسوعه جمال عبدالناصر فی الفقه الاسلامی. مصر: المجلس الاعلی للشئون الاسلامیه.
نائینی، محمدحسین (1418ق.). منیه الطالب فی حاشیه المکاسب. تقریرات خوانساری. قم: مؤسسه النشر الاسلامی. الطبعه الاولی.
نجفی، محمدحسن بن باقر (1981م.). جواهر الکلام فی شرح شرائع الاسلام. تحقیق و تعلیق محمد القوچانی. بیروت: دار الإحیاء التراث العرﺑﻴه. الطبعه السابعه.
نراقی، احمد (1369ق). مستند الشیعه. تهران: المکتبه المرتضویه. چاپ اول.