تحلیل حقوقی عملیات بانکی بدون ربا مطابق موازین اسلامی

نوع مقاله : علمی- پژوهشی

نویسندگان

1 استاد حقوق خصوصی، پردیس فارابی دانشگاه تهران، تهران، ایران

2 دانشجوی دکتری حقوق خصوصی، پردیس بین‌المللی ارس، دانشگاه تهران، تهران، ایران

چکیده

در بند 1 ماده 1 قانون بانکداری بدون ربا (بهره) استقرار نظام پولی و اعتباری بر مبنای حق و عدل (‌با ضوابط اسلامی) به منظور تنظیم گردش صحیح پول و اعتبار در جهت سلامت و رشد‌ اقتصاد کشور از اهداف اصلی قانون  شمرده شده است، اما به­‌رغم گذشت 40 سال از اجرای قانون نه تنها این اهداف محقق نشده، بلکه فاصله رسیدن به آن مضاعف شده است؛ هرچند قانون بانکداری تغییری نکرده، ولی آیین­نامه­ها و بخش­نامه­های مربوط به عملیات بانکی به طور مداوم در حال تغییر و به روزرسانی است، لیکن با این حال هنوز بانکداری به عنوان مشکل اول اقتصادی کشور مطرح است و نتوانسته به اهداف خود دست یابد. بنابراین، در این مقاله به روش توصیفی- تحلیلی، مطابق  موازین اسلامی عملیات بانکی بانکداری بدون ربا بررسی و مشخص شد که بر خلاف موازین اسلامی، غلبه رویکردهایی مانند حفظ ساختار نظام عملیات بانکی رباخواری، نگرش ابزاری به قرارداد، بی­عدالتی، اجحاف در حق مشتری و جریمه­انگاری بر عملیات بانکی بدون ربا، آن را از محتوی تهی کرده است.

کلیدواژه‌ها


آهنگران، محمدرسول؛ ملاکریمی، فرشته (1390). «بررسی فقهی و حقوقی وجه التزام بانکی». فصلنامه علمی پژوهشی اقتصاد اسلامی، شماره 40.
ابن قدامه (1968 م). المغنی. مصر: مکتبه القاهره. ج 4.
القری بن عید، محمدعلی (1384). «مشکلات بانک­های اسلامی و راه‌حل آنها». ترجمه مصباحی‌مقدم، غلامرضا. فصلنامه علمی پژوهشی اقتصاد اسلامی، سال پنجم. 
انصاری، شیخ مرتضی (1415 ق). کتاب المکاسب. قم. چاپ اول.
باریکلو، علیرضا (1382). «ضمانت اجرای حقوقی سوء استفاده از وضعیت اضطراری طرف قرارداد». اندیشه­های حقوقی، سال اول، شماره 4.
ــــــــــــــ (1390). اموال و حقوق مالی. تهران: سمت.
ـــــــــــــــ (1394). حقوق قراردادها؛ عقود معین(1). تهران: میزان. ص293.
بحرانی، یوسف بن احمد (1364). الحدائق الناضره فی احکام العتره الطاهره. قم: جامعه مدرسین حوزه علمیه قم. ج 20.
بهبهانى، محمدباقر (1419 ه‍ ق). الرسائل الفقهیه. قم: مؤسسه علامه وحید بهبهانى. چاپ اول.
جعفری لنگرودی، محمدجعفر (1375). دائره‌المعارف حقوق مدنی و تجارت. جلد 1.
جواهری، حسن محمدتقی (1405 ق). الربا فقهیا و اقتصادیا. قم: مطبعه الخیام.
حرعاملی، محمدبن حسن (1416). وسائل الشیعه. قم: مؤسسه آل البیت.
حسینی عاملی، سیدجواد بن محمد (1391). مفتاح الکرامه فی شرح قواعد العلامه. قم: جامعه مدرسین حوزه علمیه قم. جلد 5.  
حقیقی، محمدحسن (1391). تحلیل صوری­سازی قراردادها در عملیات بانکداری بدون ربا در جمهوری اسلامی ایران، مطالعه موردی بانک­های دولتی. پایان‌نامه کارشناسی ارشد.‌ دانشگاه امام صادق (ع).
خمینی، سیدروح الله (1379). تحریرالوسیله. قم: دارالعلم.
خوئی، ابوالقاسم (1377). مصباح الفقاهه. قم: مکتبه الداوری.
شهنازی، روح­الله؛ پناهی، مجتبی (1395). «سنجش میزان صوری بودن قراردادهای تسهیلات بانکی». فصلنامه اقتصاد و بانکداری اسلامی، شماره شانزدهم، صص 202-175.
صدر، سیدمحمدباقر (1978 م./ 1357 هـ. ش). البنک اللاربوی فی الاسلام، طروحه للتعویض عن الربا. بیروت: دارالتعارف للمطبوعات.
طباطبائی، محمدحسین (بی­تا). المیزان فی تفسیر القرآن. ترجمه موسوی همدانی، سیدمحمدباقر. قم: انتشارات دارالفکر. 40 جلدی.
عاملی، زین‌الدین­علی( شهید ثانی) (1376). مسالک الافهام. قم: مکتبه بصیرتی.
عبدی‌پور، ابراهیم (1376). بررسی تطبیقی مفهوم اضطرار و آثار آن در حقوق مدنی. قم: دفتر تبلیغات اسلامی. چاپ اول.
فیاض، محمداسحاق (1392). بانک از نگاه اسلام. ترجمه محمدجواد برهانی. قم: مؤسسه بوستان­کتاب.
کاتوزیان، ناصر (1383). حقوق مدنی، قواعد عمومی قراردادها. تهران: انتشارات با همکاری بهمن برنا. جلد اول.
کلینى، ابوجعفر، محمدبن یعقوب (1407 ه‍ ق). الکافی
(ط - الإسلامیة). 8 جلد. تهران: دارالکتب الإسلامیه. چاپ چهارم.
مراغی، احمدمصطفی (1985). تفسیر المراغی. بیروت: دار احیاء التراث العربی. چاپ دوم.
 مصباحی مقدم، غلامرضا (1373). مجموعه مقالات پنجمین سمینار بانکداری اسلامی.
مصباحی مقدم، غلامرضا؛ احمدوند، خلیل‌الله (بهار و تابستان 1388). «ابعاد شناخت ربای جاهلی». دوفصلنامه علمی تخصصی مطالعات اقتصاد اسلامی، سال دوم. 
مصباحی مقدم، غلامرضا (بهار 1397). «چالش‌های بانکداری بدون ربا». فصلنامه علمی پژوهشی اقتصاد اسلامی، سال هجدهم.  
مطهری، مرتضی (1395). مجموعه آثار. قم: انتشارات صدرا. جلد 20.
مظاهری، حسین (1378). تربیت فرزند از نظر اسلام. قم: انتشارات ام ابیها.
مکارم شیرازی، ناصر (1389). ربا و بانکداری اسلامی. قم: ناشر چاپی علی ابن ابی طالب (ع).
مجلسى دوم، محمد باقر بن‌محمدتقى (1388). بحارالأنوار لجامعه الدرر اخبار الائمه الاطهار. انتشارات نوروحی. دوره 110 جلدی.
منتظرى، حسین على (1415 ه‍ ق). دراسات فی المکاسب المحرمه. 3 جلد، قم: نشر تفکر. چاپ اول. 
موسوی بجنوردی، سیدمحمد (1379). «مبحث ربا». فصلنامه متین، شماره 8.
موسویان، سیدعباس (1379). بانکداری بدون ربا از نظریه تا عمل. مؤسسه فرهنگی دانش و اندیشه و معاصر.
ــــــــــــــــ (1389). جریمه تأخیر تادیه (فتاوی مراجع تقلید، قوانین بانکی، مقالات علمی). تهران: پژوهشکده پولی و بانکی.
نجفى، کاشف الغطاء، عباس بن على (بی­تا). المعاملات المصرفیه. یک جلد. نجف: مؤسسه کاشف الغطاء.
نجفی، محمدحسن (1362). جواهر الکلام، فی شرح شرائع
الاسلام
. بیروت: دار احیاء التراث العربی. جلد 23.
نجفی خوانساری، شیخ موسی (1373). منیه الطالب فی حاشیه المکاسب. قم: چاپخانه محمدیه.
نراقی، ملااحمد (1375). معراج­السعاده. انتشارات مطبوعاتی حسینی.ص 313.
هاشمی شاهرودی، سیدمحمود (1376). «بانکداری اسلامی». مجله تحقیقات اسلامی، شماره 1 و 2، سال دوازدهم.