لزوم تکامل تدریجی در ضوابط فقهی عمومی قراردادها، متناسب با تحول اقتصاد

نوع مقاله : علمی- پژوهشی

نویسندگان

1 دانشیار گروه اقتصاد و مدیریت، دانشگاه قم، قم، ایران

2 دکتری فقه و حقوق خصوصی، دانشگاه شهید مطهری، تهران، ایران

چکیده

فرایند تحول عقود و مبانی آنها، ‌باید متناسب با تکامل اقتصاد باشد. عقد یک التزام است و التزام در جایی است که با بالاترین کارایی، فایده و رضایت همراه باشد. هر یک از این امور، دارای مراتب بی‌شمار است و در هر عصر معنای خاص خود را می‌یابد. مبانی عقود مانند صحت، رضایت، عدم ضرر و عدم سفاهت، اموری نسبی و تشکیکی است. ممکن است یک عقد در یک عصر، کارا و صحیح و در عصر دیگر غیرکارا و باطل باشد. یک فعالیت نیز ممکن در یک زمان رشد و در زمان دیگر سفاهت تلقی شود، چنان که یک فرد ممکن است در انجام یک کار سفیه و در انجام کار دیگر رشید باشد. این مقاله درصدد بیان این مطلب است که هر معنا را متناسب با همان عصر باید مشاهده کرد. این مقاله، نگارشی تحلیلی است و فرضیه آن، این است که در هر یک از ضوابط فقهی باید به عرف متخصص و درحال تحول و تکامل رجوع کرد و عرف عادی، موجب ایستایی و عدم تحول است.

کلیدواژه‌ها


آرانی‌کاشانی، محمدعلی (1426). رساله فی جواز بیع الوقف. قم: مؤسسه دایره‌المعارف فقه اسلامی.
ابن‌رشد، محمد بن احمد (بی­تا). مقدمات. مصر: جامع الازهر.
 ابوالحسن احمد بن فارس بن ذکریا (بی­تا). معجم المقاییس اللغه. قم: مکتب العلوم الاسلامی.
اداره کل تدوین و تنقیح قوانین و مقررات (1383). مجموعه قوانین پولی و بانکی. تهران.
امام‌خمینی، روح‌الله (1365). کتاب البیع. تهران: وزارت ارشاد اسلامی.
ــــــــــــــ (١٣72 ). مناهج الاصول. تهران: مؤسسه تنظیم و نشر آثار حضرت امام‌خمینی. ‏
ــــــــــــــ (1374). «بیمه». تقریر آیت‌الله محمدی‌گیلانی، مجله فقه اهل بیت، شماره 1.
ــــــــــــــ (١٣٨١ ). تقریرات فلسفه. تهران: مؤسسه تنظیم و نشر آثار حضرت امام‌خمینی. ‏
ــــــــــــــ (1421). تحریرالوسیله. تهران: مؤسسه نشر و آثار امام‌خمینی.
انصاری، شیخ‌مرتضی (1367). مکاسب. قم: انتشارات علامه.
ــــــــــــــ (1415ق). مکاسب. قم: کنگره بزرگداشت شیخ انصاری.
اصفهانی، محمدحسین (بی­تا). حاشیه مکاسب. قم: مجمع ذخایر اسلامی.
بنی‌هاشمی‌خمینی، محمدحسن؛ اصولی، احسان (1392). توضیح‌المسائل. مراجع: مطابق با فتاوای سیزده نفر از مراجع تقلید. تهران: انتشارات اسلامی وابسته به جامعه مدرسین.
بهاروندی، احمد (1388). «بیان و اثبات تفاوت ماهوی معاملات مبتنی بر غرر و قراردادهای پوشش ریسک از منظر فقه امامیه». نشریه راهبرد توسعه، شماره 18.
جعفری‌تبار، حسن (1375). مسئولیت مدنی سازندگان و فروشندگان کالا. تهران: نشر دادگستر.
جعفری‌لنگرودی، محمدجعفر (1368). ترمینولوژی حقوق. تهران: کتابخانه گنج دانش.
جوادی آملی، عبدالله (بی­تا). درس خارج فقه. جلسه 634 به نقل از سایت اسراء.
جهان‌خانی، علی (1382). مجموعه مقالات بازار سرمایه. تهران: انتشارات پیشبرد.
حائری، سیدکاظم (1423). فقه‌العقود. قم: مجمع الفکر الاسلامی.
حسینی‌عاملی، سیدجواد (بی‌تا)، مفتاح الکرامه. قم: مؤسسه آل‌البیت.
حسینی‌مراغی (1418). العناوین الفقهیه. قم: انتشارات جامعه مدرسین.
خویی، ابوالقاسم (1377). مصباح‌الفقاهه. قم: مؤسسه نشرالفقاهه.
خویی، ابوالقاسم (1417). مصباح الاصول. قم: انتشارات داوری.
رشتی، میرزاحبیب الله (1311). کتاب الاجاره. بی­جا.
الزرقا، مصطفی احمد (بی­تا). العقود المساء فی الفقه الاسلامی عقد البیع. دمشق: دارالقلم.
شهیدی، مهدی (1379). اصول قراردادها و تعهدات. تهران: عصر حقوق.
صدوق، محمد‌‌‌‌بن‌على بن بابویه (1413). من لایحضره الفقیه. قم: جامعه مدرسین.
صفائی، سیدحسین (1348). دوره مقدماتی حقوق مدنی، اشخاص و خانواده. تهران: مؤسسه عالی حسابداری.
طاهری، حبیب‌الله (1376). حقوق مدنی 1 و 2. قم: دفتر انتشارات اسلامی.
طباطبایی، سیدمحمدحسین (1417). تفسیر المیزان. بیروت: مؤسسه اعلمی للمطبوعات.
طباطبایی، سیدمحمدحسین (بی­تا). ترجمه المیزان. قم: دفتر انتشارات اسلامی.
طباطبایی، سیدمحمدکاظم (۱۴۲۹). حاشیه بر مکاسب (17 جلد). قم: موسسة طیبة لاحیاء التراث.
عاملی، محمدحسن (1413). وسایل الشیعه. بیروت: مؤسسه آل‌البیت لاحیاء التراث العربی.
عاملی، محمدحسن (1409). وسایل الشیعه. قم: مؤسسه آل‌البیت.
فراهانی، سعید (1381). سیاست­های اقتصادی در اسلام. تهران: پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی.
کاتوزیان، ناصر (1378). حقوق مدنی: الزامات خارج از قرارداد. تهران: انتشارات دانشگاه تهران.
ــــــــــــــ (1384). مسئولیت مدنی ناشی از عیب تولید. تهران: نشر دانشگاه تهران.
کلینی، محمدبن‌یعقوب (1401). کافی. بیروت: دارالتعارف.
مجلسی، محمدباقر (1403). بحارالانوار. بیروت: دار احیاء التراث العربی.
محقق‌حلی، جعفربن‌حسن (1408). شرایع­الاسلام. قم: نشر اسماعیلیان.
مراغه‌ای، میرفتاح (1297). عناوین الاصول.
مکارم شیرازی، ناصر (1411). القواعدالفقهیه. قم: مدرسه امام امیرالمؤمنین.
منتظری، حسین‌علی (1415). دراسات فی المکاسب المحرمه. قم: نشر تفکر.
موسویان، سیدعباس (1389). ابزارهای مالی اسلامی (صکوک). تهران: پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی.
ــــــــــــــ (1390)، طرح تحول نظام بانکی. قم: پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی.
موسوی‌بجنوردی، سیدمحمد (1379). قواعد فقهیه. تهران: مؤسسه نشر و آثار امام خمینی.
مؤمن، محمد (1415). کلمات سدیده فی مسائل الجدیده. قم:
جامعه مدرسین حوزه علمیه قم.
میرزای قمی، ابوالقاسم (بی‌تا). جامع الشتات. تهران: مدرسه عالی شهید مطهری.
نجفی، محمدحسن (1981). جواهرالکلام. بیروت: داراحیاء تراث العربی.
ــــــــــــ (1365). جواهرالکلام. تهران: دارالکتب الاسلامیه.
نائینی، محمدحسین (1408). اجودالتقریرات. تقریر سیدابوالقاسم خویی. قم: انتشارات مصطفوی.
نوری، میرزاحسین (1408). مستدرک الوسائل. قم: انتشارات مؤسسه آل‌البیت لاحیاءالتراث.