بررسی فقهی و حقوقی نظریه طلاق قضایی در صورت عجز طاری زوج از پرداخت نفقه

نوع مقاله : علمی- پژوهشی

نویسندگان

1 استادیار گروه فقه و حقوق اسلامی، دانشگاه پیام نور، تهران، ایران

2 استادیار فقه و حقوق اسلامی، دانشگاه ارومیه، ارومیه، ایران

چکیده

در زندگی مشترک یکی از حقوقی که برای زوجه در نظر گرفته شده حق نفقه است. ممکن است زوج قبل از عقد نکاح، توانایی برای پرداخت نفقه داشته باشد، اما بعد از عقد نسبت به پرداخت آن عاجز شود که در این صورت مشهور فقها بر این دیدگاه معتقدند که زوجه باید بر این امر صبر کند و حق فسخ و یا طلاق دارد. این در حالی است که در مسئله استنکاف زوج از پرداخت نفقه، معتقد به الزام زوج به انفاق و یا طلاق هستند. سؤالی که مطرح می­شود این است که چه تفاوتی میان این دو مسئله هست که حکم متفاوتی در موردشان صادر شده؟ آیا نتیجه عدم پرداخت نفقه (اعم از عجـز و استنکاف) موجـب عسـر و حـرج بر زن و محروم ماندن او از حقوق شرعی و قانونی نخواهد شد. در این مقاله ضمن بررسی و تحلیل دیـدگاه­های متعدد، دیدگاه مشهور مورد نقد و ایراد قرار گرفته و ایـن نتیجه حاصل شده که نظریه طلاق قضایی از بقیه نظرات موجه­تر و قوی­تر است.

کلیدواژه‌ها


قرآن کریم
ابن براج، قاضى، عبدالعزیز (1406 ه‍ ق). المهذب. چاپ اول. قم: دفتر انتشارات اسلامى وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم.
اردبیلى، احمد بن محمد (بی­تا). زبده البیان فی أحکام القرآن. چاپ اول. تهران: المکتبه الجعفریه لإحیاء الآثار الجعفریه.
اراکى، محمد على (1413ق). رساله فی نفقه الزوجه. چاپ اول. قم: مؤسسه در راه حق.
بحرانى، محمد سند (1429 ق). سند العروه الوثقى. کتاب النکاح. چاپ اول. قم: مکتبه فدک.
بحرانى، آل عصفور، حسین بن محمد (بی­تا). الأنوار اللوامع فی شرح مفاتیح الشرائع. چاپ اول. قم: مجمع البحوث العلمیه.
بحرانى، آل عصفور، یوسف بن احمد بن ابراهیم (1405 ه‍ ق).  الحدائق الناضره فی أحکام العتره الطاهره. چاپ اول. قم: دفتر انتشارات اسلامى وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم.
جبل العاملی، زین­الدین (1413ق). مسالک الأفهام إلى تنقیح شرائع الإسلام. چـاپ اول. قم: مؤسسه المعارف الإسلامیه.
حرّ عاملى، محمد بن حسن (1409ق). وسائل الشیعه. قم: مؤسسه آل البیت(ع).
حلّى، یحیى بن سعید (1405ق). الجامع للشرائع. چاپ اول. قم: مؤسسه سید الشهداء العلمیه.
حلّى، ابن ادریس، محمد بن احمد (1410 ق). السرائر الحاوی لتحریر الفتاوى. چاپ دوم. قم: دفتر انتشارات اسلامى وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم.
حلی (علامه)، حسن بن یوسف (1413ق). قواعد الأحکام فی معرفه الحلال و الحرام. چاپ اول. قم: دفتر انتشارات اسلامى وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم.
ـــــــــــ (1413 ه‍ ق). مختلف الشیعه فی أحکام الشریعه.
چاپ دوم. قم: دفتر انتشارات اسلامى وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم.
حلّى، مقداد بن عبداللّه (1404 ه‍ ق). التنقیح الرائع لمختصر الشرائع. چاپ اول. قم: کتابخانه آیت­الله مرعشى نجفى.
حلّى (فخر المحققین)، محمد بن حسن (1387ق). إیضاح الفوائد فی شرح مشکلات القواعد. چاپ اول. قم: مؤسسه اسماعیلیان.
حلی (محقق)، نجم­الدین جعفر بن حسن (1412‍ق). نکت النهایه. چاپ اول. قم: دفتر انتشارات اسلامى وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم.
حلبى، ابوالصلاح، تقى­الدین بن نجم­الدین (1403 ه‍ ق). الکافی فی الفقه. چاپ اول. اصفهان: کتابخانه عمومى امام امیر المؤمنین علیه السلام.
حلّى، حسین (1415 ق). بحوث فقهیه. چاپ چهارم. قم: مؤسسه المنار.
حکیم، سید محسن (1410ق). منهاج الصالحین. چاپ اول. بیروت: دار التعارف للمطبوعات.
حکیم، محمد سعید طباطبایى (1415 ه‍ ق). منهاج الصالحین. چاپ اول. بیروت: دار الصفوه.
خراسانى، حسین وحید (1428 ه‍ ق). منهاج الصالحین. چاپ پنجم. قم: مدرسه امام باقر علیه السلام.
خوانسارى، احمد بن یوسف (1405 ق). جامع المدارک فی شرح مختصر النافع. چاپ دوم. قم: مؤسسه اسماعیلیان.
خمینى، سیدروح اللّه (بی­تا). تحریر الوسیله. چاپ اول. قم: مؤسسه مطبوعات دار العلم.
خویى، ابوالقاسم (1410ق). منهاج الصالحین. چاپ 28. قم: نشر مدینه العلم.
روحانى، سیدمحمد صادق (1412 ه‍). فقه الصادق (ع). چاپ اول. قم: دار الکتاب - مدرسه امام صادق(ع).
ـــــــــــــــ منهاج الصالحین (للروحانی) 3 جلد.
سبزوارى، سیدعبد الأعلى (بی­تا): جامع الأحکام الشرعیه. چاپ نهم. قم: مؤسسه المنار.
سبزواری (محقق)، محمد باقر بن محمد مؤمن (1423 ه‍ ق). کفایه الأحکام. چاپ اول. قم: دفتر انتشارات اسلامى وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم.
سبحانى تبریزى، جعفر (بی­تا). نظام النکاح فی الشریعه الإسلامیه الغراء. چاپ اول. قم.
سیستانى، سیدعلى حسینى (1417 ه‍ ق). منهاج الصالحین. چاپ پنجم. قم: دفتر حضرت آیت­الله سیستانی.
شبیری زنجانى، سیدموسى (1419ق). نکاح. چاپ اول. قم: مؤسسه پژوهشى رأى‌پرداز.
صافى گلپایگانى، لطف­الله (1417ق). جامع الأحکام. چاپ چهارم. قم: حضرت معصومه (س).
صفایی، سیدحسین و امامی، اسدالله (1387). مختصر حقوق خانواده. چاپ شانزدهم. تهران: نشر میزان.
طباطبایى، سیدعلى بن محمد (1418 ه‍ ق). ریاض المسائل. چاپ اول. قم: مؤسسه آل البیت علیهم السلام.
طباطبایى، سیدتقى (1426 ه ق). مبانی منهاج الصالحین. چاپ اول. قم: منشورات قلم الشرق.
طریحى، فخرالدین (1416ق). مجمع البحرین. چاپ سوم. تهران: کتابفروشى مرتضوى.
طوسى، ابوجعفر محمد بن حسن (1407ق). تهذیب الأحکام. چاپ چهارم. تهران: دار الکتب الإسلامیه.
ــــــــــ (1407ق). الخلاف. قم: دفتر انتشارات اسلامى وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم.
ــــــــــ (1400 ه‍ ق). النهایه فی مجرد الفقه و الفتاوى. چاپ دوم. بیروت: دار الکتاب العربی.
فاضل هندى، محمد بن حسن (1416ق). کشف اللثام و الإبهام عن قواعد الأحکام. چاپ اول. قم: دفتر انتشارات اسلامى وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم.
فیاض کابلى، محمد اسحاق (1426 ه‍ ق). رساله توضیح المسائل. چاپ اول. قم: انتشارات مجلسى.
عاملى، محمد بن على (1411 ه). نهایه المرام فی شرح مختصر شرائع الإسلام. چاپ اول. قم: دفتر انتشارات اسلامى وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم.
کاشانى، محمدمحسن (1406 ه‍ ق). الوافی. چاپ اول. اصفهان: کتابخانه امام علی(ع).
کرکى (محقق)، على بن حسین (1414ق). جامع المقاصد فی شرح القواعد. قم: مؤسسه آل البیت(ع).
گلپایگانى، محمدرضا (1413 ه‍ ق). هدایه العباد، دار القرآن الکریم. چاپ اول. قم.
لنکرانى، محمد فاضل موحدى (1421 ه‍ ق). تفصیل الشریعه فی شرح تحریر الوسیله – النکاح. چاپ اول. قم: مرکز فقهى ائمه اطهار علیهم السلام.
مغنیه، محمدجواد (1421 ه‍ ق). فقه الإمام الصادق (ع). چاپ دوم. قم: مؤسسه انصاریان.
محقق داماد، مصطفی (1384). بررسی فقهی حقوق خانواده. چاپ دوازدهم. تهران: مرکز نشر علوم اسلامی.
مفید (شیخ)، محمّد بن محمد بن نعمان عکبرى (1413 ه‍ ق). أحکام النساء. چاپ اول. قم: کنگره جهانى هزاره شیخ مفید.
مکارم شیرازى، ناصر (1424 ه‍ ق). کتاب النکاح. چاپ اول. قم: مدرسه امام على بن ابى طالب (ع).
نجفی، محمد حسن (1404 ه‍ ق). جواهر الکلام فی شرح
شرائع الإسلام
. چاپ هفتم. بیروت: دار إحیاء التراث العربی.
یزدى، سید محمد کاظم (1414ق). تکمله العروه الوثقى. چاپ اول. قم: کتابفروشى داورى.
یزدى، محمد (1415 ه‍ ق). فقه القرآن. چاپ اول. قم: مؤسسه اسماعیلیان