تحقق عدالت اقتصادی از طریق مداخله در قرارداد

نوع مقاله : علمی- پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری حقوق خصوصی، دانشگاه شهید بهشتی، تهران، ایران

2 استادیار حقوق اسلامی، دانشگاه شهید بهشتی، تهران، ایران

چکیده

تقابل نفع عمومی و خصوصی و ضرورت حمایت از افراد در مقابل طرف قدرتمند از نظر اقتصادی، موجب شده دولت‌ها از طریق قوانین و به­کارگیری ابزارهای منفی و مثبت برخی اقدامات را در قرارداد منع و برخی را الزام کنند که این عامل خود از موضوعات بحث برانگیز حقوق قراردادها است. بنابراین، قراردادهای استاندارد و اجباری از ابزارهایی هستند که در جهت تحقق عدالت اقتصادی و نفی سلطه با این هدف به کار می­روند که البته کارایی و مطلوبیت آن بسته به نظر عرف است. مسئلۀ اصلی آن است که آیا از این طریق می­توان از سلطة فرد برتر اقتصادی بر طرف ضعیف قرارداد جلوگیری کرد؟ آیا محدود کردن سلطۀ مالکانه، محدود کردن آزادی قراردادی، منع انحصار، پی­جویی هدف‌های مشخص قانونی می­تواند سازوکار تحقق عدالت در سه سطح بین طرفین قرارداد، بازار داخلی و معاملات بین‌المللی باشد؟ این مقاله با روش توصیفی­ـ تحلیلی نشان داده که چگونگی شیوة اجرای ابزارهای قانونی بیش از نفس اجرای آن‌ اهمیت دارد. ایـن مقالـه بـا هدف اثبات بی­ثمر شدن تدابیر قانونی در صورت اتخاذ شیوه­های نادرست در اجرا است؛ از این­رو پیش­بینی سازوکارهای نظارتی و پُر کردن خلأهـای قانـون­گذاری تا اجرا به تحقق عدالت اقتصادی یاری می­رساند.

کلیدواژه‌ها


اسکینی، ربیعا؛ نیازی شهرکی، رضا (1395). «حکمرانی معقول و با حُسن‌ نیت مبنای اعمال حاکمیت دولت و تحدید آزادی قراردادی در تجارت بین‌الملل». پژوهشنامة حقوق اسلامی، سال هفدهم، شمارۀ دو.
امامی، اسداله (1364). «نقش اراده در قراردادها». فصلنامۀ حق، شمارۀ چهار.
امیری اول، محمد (1375). اصل حاکمیت اراده در قرارداد. پایان­نامۀ کارشناسی ارشد، دانشگاه شهید بهشتی.
الجواهری، حسن (1425). «عقودالاذعان». فقه اهل البیت (عربی)، شمارۀ 34.
شیروی، عبدالحسین (1381). «قراردادهای استاندارد (الحاقی) در حقوق کامن لا با تأکید بر حقوق انگلستان و آمریکا». مجلة مجتمع عالی قم، سال چهارم، شمارۀ دوازده.
شهیدی، مهدی (1380). «تجاوز از حق». مجلۀ تحقیقات حقوقی، شمارۀ 33 و34.
 عبدالاسلام، سعید (1988). «الاجبار القانونی علی التعاقد». مجلة المحامات، السنه الثامنه و الستون، العدد ثالث و الرابع.
غمامی، محمدمهدی؛ اسماعیلی، محسن (1389). «مطالعۀ تطبیقی نظام حقوقی رقابت در ایران و فرانسه». پژوهش نامۀ حقوق اسلامی، شمارۀ دو.
کاتوزیان، ناصر (1376). «حقوق و عدالت». فصلنامة فلسفه و کلام، شمارۀ ده و یازده.
ــــــــــــ (پاییز 1387). «محدودیت‌های آزادی قراردادی بر مبنای حمایت از مصرف­کننده». فصلنامه دانشکده حقوق دانشگاه تهران، شمارۀ سه.
راعی، مسعود؛ مولاییان، محمد (1393). «رویکرد فقه امامیه به عدالت معاوضی و تأثیر آن بر عقود الحاقی». فصلنامۀ حقوق اسلامی، شمارۀ چهار.
لنک، کریستین؛ هوپ، نیلز؛ اندورنو، روبرتو (1393). اخلاق و حقوق مالکیت فکری (مباحث جاری در حوزه سیاستگذاری، علم و تکنولوژی). ترجمه: عبیری، ارمغان. تهران: نشر میزان. چاپ اول.
الماسی، نجادعلی؛ علیزاده، عبدالرضا؛ کریم‌پور، صالح (1395). «نظم عمومی در رویکرد حقوقی، فقهی و جامعه‌شناختی». فلصلنامة پژوهش‌های فقهی، دورة 12، شمارة نخست.
الوند، مجید؛ آهنی، بتول (1397). «بررسی قراردادهای الحاقی در تجارت الکترونیکی». آرشیو ملی، سال چهارم، شمارة چهار.
Abbas, Muhammad Zaheer; Riaz, Shamreeza (2013). “Evolution of the concept of compulsory licensing; a critical analysis of key developments before and after Trips”. Journal savap .org pk.
Basok, Tanya & Ilcan, Suzan (2013). Issues in Social Justice: Citizenship and Transnational Struggles. Ryerson University, Canada.
Bix, Brian H. (2012). Theories of Contract law and Enforcing promissory morality: Comments on Charles Fried. Faculty Scholarship.
Gerhard Wagner (2010). Mandatory Contract Law: functions and principles in light of proposal for a directive on consumer rights. Erasmus Law Review.
Klass, Gregory; Letsas, George (2014). Prince Saprai, Philosophical Foundations of Contract Law. oxford university press.
Lenhoff, Arthur (2015).The Scope of compulsory contracts proper. Columbia law Rrview Association, inc.
 Loge, Kyle D. & Baker, Tom, (2013). Mandatory Rules and Default Rules in insurance contracts. Elgar publishing.
Margaret, Gilbert (1993). Agreements, Coercion and obligation. The university of Chicago press.
Mckendrick, Ewan (2000).Contract law. fourth edition. Macmilan.p:4.
Omri Ben-Shahar & Ariel Porat (2019). Personalizing Mandatory Rules in contract law. Forthcoming 86U. CH .L. REV.
Ramaaseshan, V. (1971). “Compulsory Contracts: A riddle of modern jurisprudence”. Journd of the Indian law Institute, Vol .13, No.2 (April-June).