ناقلیت یا کاشفیت شرط تعلیقی و آثار آن در حقوق ایران

نوع مقاله : علمی- پژوهشی

نویسنده

دانشجوی دکتری فقه و حقوق خصوصی، دانشگاه شهید مطهری، تهران، ایران

چکیده

با توجه به سکوت قانون مدنی در رابطه با زمان آغاز تأثیر عقود معلق و به عبارت دیگر ناقلیت یا کاشفیت شرط تعلیقی، نمی­توان حکم مسئله را از موارد مشابهی چون تأثیر اجازه و رد در معاملات فضولی که قانونگذار ایرانی در ماده 258ق.م قائل به نوعی از کاشفیت در آن شده، پیدا کرد؛ چراکه چنین استنباطی مبتنی بر نوعی از قیاس است که در حقوق ما قابل پذیرش نمی­باشد. لذا ناگزیر با رجوع به منابع فقهی و بررسی دلایلی که می­تواند مستمسکی برای هریک از نظریات کاشفیت و یا ناقلیت شرط تعلیقی باشد. پس از بررسی ادله باید گفت که مقتضای قواعد و اصول حقوقی، شروع آثار عقد معلق از زمان حصول شرط تعلیقی یا همان ناقلیت شرط است؛ آن هم به نحو قاعده­ای آمره که طرفین عقد نمی­توانند بر خلاف آن تراضی نمایند. جدای از اهمیت نظری، کاشفیت یا ناقلیت شرط تعلیقی آثار عملی مهمی دارد؛ بنا بر نظریه ناقلیت، مورد معامله به ملکیت متعهدله قرارداد معارض با عقد معلق در می­آید، اما بنا بر کاشفیت، قرارداد معارض فضولی خواهد بود. در معاملاتی که در آن شرایط شفعه وجود دارد، بنابر ناقلیت شرط تعلیقی زمان ثبوت شفعه از زمان تحقق شرط می­باشد، اما در صورتی که قائل به کاشفیت شرط تعلیقی شویم، حق شفعه از زمان انشای عقد در حق شفیع ثابت شده است. علاوه بر این، بنا بر ناقلیت شرط تعلیقی صحت رهن و ضمان از دیون و مطالبات عقد معلق بستگی به صحت رهن و ضمان از دیونی است که سبب آن محقق شده، اما هنوز مستقر بر ذمه نشده است؛ در حالی که اگر شرط تعلیقی را کاشف بدانیم، صحت رهن و ضمان از دیون و مطالبات عقد معلق دیگر متوقف به صحت رهن و ضمان از دینی که تنها سبب آن محقق شده، اما مستقر بر ذمه نشده است، نمی­باشد.

کلیدواژه‌ها


امامی، حسن (1366). حقوق مدنی. چاپ ششم. تهران: کتاب‌فروشی اسلامیه.
انصاری، مرتضی (1435). مکاسب. چاپ نوزدهم. قم: مجمع الفکر الاسلامی.
ـــــــــــــ (1419). فرائد الاصول. قم: مجمع الفکر الاسلامی.
آخوند خراسانی، محمدکاظم (بی‌تا). کفایة الاصول. قم: نشر اسلامی.
آل کاشف الغطاء، محمدحسین (1361). تحریر المجله. تهران: مکتبة النحاح و مکتبة الفیروزآبادی.
بحرانی، شیخ یوسف (بی‌تا). حدائق الناضره فی احکام العتره الطاهره. بی‌جا.
حسینی مقدم، سید عسگری (1386). «تحلیل فقهی حقوقی تعلیق در قراردادها». فقه و مبانی حقوق. شماره 10.
سال سوم.
حیدری، علی‌نقی (1412). اصول الاستنباط فی اصول الفقه. قم: لجنه اداره الحوزه العلمیه به قم المقدسه.
خویی، ابوالقاسم (بی‌تا). مصباح الفقاهه. تحقیق جواد قیومی اصفهانی. بی‌جا.
شهید اول، محمدبن جمال‌الدین مکی (بی‌تا). الدروس الشرعیه فی فقه الامامیه. قم: موسسه النشر الاسلامی.
شهید ثانی، زین‌الدین بن علی (بی‌تا). مسالک الافهام الی تنقیح شرائع الاسلام. قم: موسسه المعارف الاسلامیه.
شهیدی، مهدی (1388). تشکیل قراردادها و تعهدات. چاپ هفتم. تهران: انتشارات مجد.
طباطبایی یزدی، سید محمدکاظم (1378). حاشیة المکاسب. قم: مؤسسه مطبوعاتی اسماعیلیان.
علامه حلی، حسن بن یوسف (1414). تذکره الفقهاء. قم: موسسه آل البیت علیهم‌السلام.
ـــــــــــــ (بی‌تا). تحریرالاحکام الشرعیه علی مذهب الامامیه. قم: موسسه الامام الصادق علیه‌السلام.
غروی اصفهانی، محمدحسین (1419). حاشیه کتاب المکاسب. تحقیق شیخ عباس محمدآل سباع. بیروت: المحقق.
فخرالمحققین، محمدبن حسن بن یوسف (1387). ایضاح الفوائد فی شرح مشکلات القواعد. قم: موسسه اسماعیلیان.
کاتوزیان، ناصر (1391). انعقاد واعتبارقرارداد. چاپ دوم. تهران: سهامی انتشار.
ـــــــــــــ (1389). عقود معین. چاپ ششم. تهران: سهامی انتشار.
ـــــــــــــ (1388). قواعد عمومی قراردادها. چاپ هشتم. تهران: سهامی انتشار.
گرجی، ابوالقاسم (1378). مقالات حقوقی. چاپ سوم. تهران: دانشگاه تهران.
محقق ثانی، شیخ نورالدین علی بن حسین (1414). جامع المقاصد فی شرح القواعد. چاپ دوم. قم: موسسه آل البیت علیهم‌السلام.
محمدی، ابوالحسن (1388). مبانی استنباط حقوق اسلامی یا اصول فقه. چاپ سی و چهارم. تهران: انتشارات دانشگاه
تهران.
میرزای قمی، ابوالقاسم بن محمدحسن (1371). جامع الشتات فی اجوبه السوالات. تحقیق مرتضی رضوی. تهران:انتشارات کیهان.
نائینی، محمدحسین (1368). اجود التقریرات. قم: انتشارات مصطفوی.
ــــــــــــــ (1373). منیه الطالب. تهران: المکتبه المحمدیه.
نجفی، محمدحسن (1362). جواهر الکلام. چاپ هفتم. بیروت: دار احیاءالتراث العربی.