بررسی فقهی حقوقی نجش در معاملات و انطباق‌سنجی آن با غبن

نوع مقاله : علمی- پژوهشی

نویسندگان

1 دانشیار فقه و مبانی حقوق اسلامی، دانشگاه سیستان و بلوچستان، سیستان و بلوچستان، ایران

2 استادیار فقه و مبانی حقوق، دانشگاه سیستان و بلوچستان، سیستان و بلوچستان، ایران

3 دانشجوی دکتری فقه و مبانی حقوق اسلامی، دانشگاه سیستان و بلوچستان، سیستان و بلوچستان، ایران

چکیده

نجش که عبارت است از ورود (با هماهنگی و یا بدون هماهنگی فروشنده) به معامله دیگران و پیشنهاد قیمت بالا، بدون قصد خرید و صرفاً برای افزایش اشتیاق خریدار؛ بنابراین می‌توان گفت نجش رویکردی است عوام‌فریبانه که توسط برخی فروشندگان صورت می‌پذیرد و در عین‌حال غبن یکی از موضوعات موردبحث در فقه و قانون مدنی می‌باشد؛ بررسی رابطه بین آن‌دو و چگونگی اجرای خیار در هریک، از جمله دلایل ضرورت تدوین این پژوهش است؛ نتایج این پژوهش که با روش توصیفی تحلیلی، صورت پذیرفته، بیانگر آن است که رابطه این دو، عموم و خصوص من وجه بوده و «فریب» عنصر مشترک بین غبن و نجش می‌باشد؛ اما برخلاف غبن، نجش همیشه همراه با فریب نخواهد بود و گاهی ممکن است در اثر نجش، روان خریدار یا فروشنده، متأثر شده و در اثر سلب قدرت تفکر، کالایی را عجولانه و باقیمتی متفاوت از قیمت واقعی، خریداری نموده و یا بفروشد. در صورت بی‌اطلاعی شخص فریب‌خورده، از قیمت واقعی کالا و غیرقابل‌اغماض بودن تفاوت قیمت و عدم شرط خیار فسخ، خریدار یا فروشنده و یا هردوی آنها، از حق خیار برخوردارند. می‌توان گفت در این حالت، رابطة سببیب بین نجش و غبن برقرار است و لذا اجرای خیار، مطابق احکام و شرایط خیار غبن امکان‌پذیر می‌باشد. علاوه براینکه در صورت علم به قیمت واقعی نیز در نجش مطابق آنچه گفته شد، امکان اعمال خیار فسخ می‌باشد.

کلیدواژه‌ها


قرآن کریم
ابن أبی جمهور، محمد بن زین الدین (1405). عوالی اللئالی العزیزیه فی الأحادیث الدینیه. جلد 4. قم: دار سید الشهداء للنشر.
ابن حیون، نعمان بن محمد مغربی (1385). دعائم الإسلام و ذکر الحلال و الحرام و القضایا و الأحکام. جلد 2. چاپ دوم. قم: مؤسسة آل البیت علیهم السلام.
بن فارس، ابوالحسین (1404). معجم مقائیس اللغة. جلد 3 و 5. قم: انتشارات دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم.
آبی، فاضل، حسن بن ابی طالب یوسفی (1417). کشف الرموز فی شرح مختصر النافع. جلد 2. چاپ سوم. قم: دفتر انتشارات اسلامی وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم.
اصغری آق‌مشهدی، فخرالدین؛ محمدی، سام؛ مصطفوی، زهرا (1393). «شرایط تحقق خیار غبن». مجله پژوهش‌های فقه و حقوق اسلامی (فقه و مبانی حقوق اسلامی)، شماره 37.
اصفهانی، سید ابوالحسن (1422). وسیلة النجاة (مع حواشی الإمام الخمینی). قم: مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی قدس سره.
امامی، سید حسن (بی‌تا). حقوق مدنی (امامی). جلد 6. تهران: انتشارات اسلامیه.
انصاری، مرتضی (1415). کتاب المکاسب. جلد 2 و 5. قم: کنگره جهانی بزرگداشت شیخ اعظم انصاری.
بجنوردی، سید محمد (1401). قواعد فقهیه. جلد 1. تهران: بی‌جا.
بحرانی، حسین (1405). الأنوار اللوامع فی شرح مفاتیح الشرائع. جلد 15 و 18. قم: مجمع البحوث العلمیه.
بحرانی آل عصفور، یوسف بن احمد بن ابراهیم (1405). الحدائق الناضره فی أحکام العتره الطاهره. جلد 25. قم: دفتر انتشارات اسلامی وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم.
بهاءالدین عاملی، محمد (1429). جامع عباسی و تکمیل آن. قم: دفتر انتشارات اسلامی وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم.
بهجت فومنی، محمدتقی (1426). جامع المسائل. جلد 2. قم: دفتر آیت‌الله بهجت.
ــــــــــــــــ (1423). وسیله النجاه (للبهجه). قم: انتشارات شفق.
پاینده، ابوالقاسم (1382). نهج الفصاحه. تهران: دنیای دانش.
جوهری، اسماعیل بن حماد (1410). الصحاح - تاج اللغه و صحاح العربیه. جلد 6. بیروت: دارالعلم للملایین.
خدابخشی، عبدالله (1389). «ادعای علم و جهل در دعوای غبن». مجله فقه اهل‌بیت علیهم‌السلام. شماره 63-64.
خراسانی، محمدکاظم (1409). کفایه الأصول. قم: بی‌جا.
خویی، سید ابوالقاسم موسوی (بی‌تا). مصباح الفقاهه (المکاسب). بی‌جا.
حائری، سید علی بن محمد طباطبایی (بی‌تا). ریاض المسائل (ط - القدیمه). جلد 2. قم: مؤسسه آل البیت علیهم السلام.
حر عاملی، محمد بن حسن (1409). تفصیل وسائل الشیعة إلی تحصیل مسائل الشریعة. جلد 30. قم: مؤسسة آل البیت علیهم السلام.
ــــــــــــــــ (1414). هدایه الأمه إلی أحکام الأئهة علیهم السلام. جلد 8. مشهد: آستانه الرضویه المقدسه، مجمع البحوث الإسلامیه.
حکیم، سید محسن طباطبایی (1410). منهاج الصالحین (المحشّی للحکیم). جلد 2. بیروت: دار التعارف للمطبوعات.
حلّی، فخر المحققین، محمد بن حسن بن یوسف (1387). إیضاح الفوائد فی شرح مشکلات القواعد. جلد 4. قم: مؤسسه اسماعیلیان.
حلّی، مقداد بن عبد اللّه سیوری (1404). التنقیح الرائع لمختصر الشرائع. جلد 4. قم: انتشارات کتابخانه آیة الله مرعشی نجفی (ره).
حلّی، علامه، حسن بن یوسف بن مطهر اسدی (1410). إرشاد الأذهان إلی أحکام الإیمان. جلد 2. قم: دفتر انتشارات اسلامی وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم.
ــــــــــــــــ (1414). تذکره الفقهاء (ط - الحدیثة). جلد 14. قم: مؤسسه آل البیت علیهم السلام.
ــــــــــــــــ (بی‌تا). تحریر الأحکام الشرعیه علی مذهب الإمامیه (ط القدیمه). جلد 2. مشهد: مؤسسه آل البیت علیهم السلام.
ــــــــــــــــ (1411). تبصره المتعلمین فی أحکام الدین. تهران: مؤسسه چاپ و نشر وابسته به وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی.
ــــــــــــــــ (1413). قواعد الأحکام فی معرفه الحلال و الحرام. جلد 3. قم: دفتر انتشارات اسلامی وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم.
حلّی، جمال الدین، احمد بن محمد اسدی (1407). المهذب البارع فی شرح المختصر النافع. جلد 5. قم: دفتر انتشارات اسلامی وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم.
رحمانی،‌ محمد (بی‌تا). «نگاهی به اختلاف فتاوای آیت الله خویی و شهید صدر در باب بیع».‌ مجله فقه اهل بیت علیهم السلام (فارسی). جلد 56. قم: مؤسسه دائرة المعارف فقه اسلامی بر مذهب اهل بیت علیهم السلام.
زمخشری، محمود بن عمر (1417). الفایق فی غریب الحدیث. جلد 4. بیروت: دارالکتب العلمیه.
سبزواری، سید عبد الأعلی (1413). مهذّب الأحکام (للسبزواری). جلد 30. چاپ چهارم. قم: مؤسسه المنار - دفتر حضرت آیت الله.
شهیدی تبریزی، میرزا فتاح (1375). هدایه الطالب إلی أسرار المکاسب. جلد 3. تبریز: چاپخانه اطلاعات.
صاحب، اسماعیل (1414). المحیط فی اللغه. جلد 6. بیروت: عالم الکتاب.
طاهری، حبیب الله (1418). حقوق مدنی (طاهری). جلد 5. قم: دفتر انتشارات اسلامی وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم.
طباطبایی، سید صادق؛ اسعدی، سید حسین (1392). «باز پژوهشی مفهوم خیار غبن فاحش در فقه و حقوق ایران». مجله فقه اهل‌بیت علیهم‌السلام، شماره 74.
طریحی، فخرالدین (1416). مجمع البحرین. جلد 6. چاپ سوم. تهران: کتابفروشی مرتضوی.
طوسی، محمد بن حسن (1410). الخلاف. جلد 3. قم: دفتر انتشارات اسلامی وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم.
عاملی، سید جواد بن محمد حسینی (1419). مفتاح الکرامه فی شرح قواعد العلاّمه (ط - الحدیثه). جلد 23. قم: دفتر انتشارات اسلامی وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم.
عاملی، شهید اول، محمد بن مکی (1414). غایه المراد فی شرح نکت الإرشاد. جلد 4. قم: انتشارات دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم.
عاملی کرکی، علی (1409). رسایل. جلد 3. قم: کتابخانه آیت­الله مرعشی نجفی و دفتر نشر اسلامی.
ــــــــــــــــ (1414). جامع المقاصد فی شرح القواعد. جلد 13. چاپ دوم. قم: مؤسسه آل البیت علیهم السلام.
عاملی، شهید ثانی (1410). الروضه البهیه فی شرح اللمعه الدمشقیه (المحشی کلانتر). جلد 3. قم: کتاب‌فروشی داوری.
ــــــــــــــــ (1412). الروضه البهیه فی شرح اللمعه الدمشقیه (المحشّی - سلطان العلماء). جلد 2. قم: انتشارات دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم.
ــــــــــــــــ (1422). حاشیه شرائع الإسلام. قم: انتشارات دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم.
ــــــــــــــــ (1413). مسالک الأفهام إلی تنقیح شرائع الإسلام. جلد 15. قم: مؤسسة المعارف الإسلامیه.
عبدالرحمان، محمود (بی‌تا). معجم المصطلحات و الألفاظ الفقهیه. جلد 3. بی‌جا.
فراهیدی، خلیل (1410). کتاب العین. جلد 4 و 6. چاپ دوم. قم: نشر هجرت.
فیاض کابلی، محمد اسحاق (1426). رساله توضیح المسائل. قم: انتشارات مجلسی.
قمی، میرزا ابوالقاسم (1413). جامع الشتات فی أجوبه السؤالات. جلد 2. تهران: مؤسسه کیهان.
کاتوزیان، ناصر (1386). حقوق مدنی، اعمال حقوقی (قرارداد، ایقاع). چاپ دوازدهم. تهران: شرکت سهامی انتشار.
کلینی، محمد (1429). کافی. جلد 5 و 10. قم: دار الحدیث.
گلپایگانی، سید محمد رضا موسوی (1413). هدایه العباد (للگلبایگانی). جلد 2. قم: دارالقرآن الکریم.
گلپایگانی، لطف­الله صافی (1416). هدایه العباد (للصافی). قم: دارالقرآن الکریم.
محقق حلّی نجم الدین، جعفر بن حسن (1418). المختصر النافع فی فقه الإمامیه. جلد 2. چاپ ششم. قم: مؤسسه المطبوعات الدینیه.
ــــــــــــــــ (1408). شرائع الإسلام فی مسائل الحلال و الحرام. 4 جلد. چاپ دوم. قم: مؤسسه اسماعیلیان.
محمدی، علی (بی‌تا). شرح تبصرة المتعلمین. جلد 1. بی‌جا.
مرادی، یوسف؛ کیخا، محمدرضا؛ خاکپور، حسین (1395). «بررسی پیوند اعضای حیوان نجس العین و مردار به انسان ازنظر فقه امامیه». مجله فقه پزشکی، شماره 28 و 29.
موسوی خمینی، سید روح الله (بی‌تا). تحریر الوسیله. جلد 1. قم: مؤسسه مطبوعات دارالعلم.
ــــــــــــــــ (1425). تحریر الوسیله. ترجمة علی اسلامی. جلد 2. قم: دفتر انتشارات اسلامی وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم.
موسوی گلپایگانی، سید محمدرضا (1409). مجمع المسائل. جلد 5. قم: دارالقرآن الکریم.
نوری، حسین بن محمد تقی (1408). مستدرک الوسائل و مستنبط المسائل. جلد 28. قم: مؤسسة آل البیت علیهم السلام.
نیک‌فرجام، زهره؛ مقیمی، مرتضی (1393) «مسئولیت مدنی و جبران خسارات ناشی از تصادفات رانندگی». مجله فصلنامه مطالعات پژوهشی راهور. شماره 11.
وحید بهبهانی، محمدباقر (1310). رساله عملیه متاجر. تهران: انتشارات حاج شیخ رضا تاجر تهرانی.
هاشمی شاهرودی، سید محمود (1417). معجم فقه الجواهر. جلد 6. بیروت: الغدیر للطباعه و النشر و التوزیع.