مسئولیت مدنی ناشی از اعتماد در فرض بطلان قرارداد

نوع مقاله : علمی- پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری، گروه حقوق خصوصی، دانشکده حقوق و علوم سیاسی، دانشگاه شیراز، شیراز، ایران.

2 استادیار، گروه حقوق خصوصی، دانشکده حقوق و علوم سیاسی، دانشگاه شیراز، شیراز، ایران.

چکیده

چکیده
طرفین قرارداد ممکن است در راستای انعقاد آن، هزینه‌ها، اقدامات و معاملاتی را انجام داده یا از موقعیت‌هایی صرف‌نظر کرده باشند. در فرض بطلان قرارداد،همه این موارد به صورت خسارت جلوه می‌کند. به نظر می‌رسد، اگر بطلان قرارداد را بتوان به یکی از طرفین منتسب کرد، می‌توان او را مسؤل جبران چنین خساراتی دانست. این مسؤلیت، قهری و مبنای آن تقصیر است زیرا طرفی که علت بطلان، منتسب به اوست و با وجود آن، اقدام به انعقاد قرارداد می‌کند، مرتکب تقصیر شده است. احراز رابطۀ سببیت در خصوص هزینه‌های مستقیم معامله مانند دلالی، تنظیم سند رسمی، حمل و نقل و نگهداری و ... امکان‌پذیر است، اما در خصوص از دست دادن موقعیت‌ها و نیز معاملات و اقداماتی که در راستای انعقاد معامله انجام می‌شود و ممکن است منجر به ورود ضرر شود مانند فروش مال یا استقراض برای تهیۀ ثمن به جهت غیرمستقیم بودن ضرر دشوار است. هدف مسؤلیت مدنی ناشی از اعتماد آن است که طرف زیان‌دیده را در موقعتی قرار دهد که اگر قرارداد منعقد نمی‌شد همچنان در آن موقعیت قرار داشت.

کلیدواژه‌ها


احمد السنهوری، عبدالرزاق (1390). الوسیط فی شرح القانون المدنی. مترجم سیدمهدی دادمرزی، محمدحسین دانش کیا، جلد اول. قواعد عمومی قراردادها. قم: انتشارات دانشگاه قم.
اصغری آقمشهدی، فخرالدین (1381). «خسارت عدم النفع در حقوق ایران و کنوانسیون بیع  بین­المللی کالا». نامه مفید، شماره بیست و نهم، صص 77-94.
افتخارجهرمی، گودرز؛ شهبازی­نیا، مرتضی (1383). «بررسی قاعده استاپل در حقوق انگلیس و آمریکا». مجله حقوقی، شماره سی­ام، صص 5-73.
امیرمحمدی، محمدرضا (1395). «غرامات ناشی از مستحق للغیر درآمدن مبیع». حقوق خصوصی، 13، شماره 2، صص 215-397.
امینی، منصور؛ ناطق­نوری، سوده (1390). «مطالعه تطبیقی نظریه از دست دادن فرصت- بررسی اجمالی حقوق اروپا و ایالات متحده آمریکا». پژوهش­های حقوق تطبیقی، 15، شماره 3، صص21-37.
بادینی، حسن (1383). «هدف مسئولیت مدنی». مجله دانشکده حقوق و علوم سیاسی، شماره 66، صص 55-113.
بجنوردی، میرزاحسن (1413 ه.ق). القواعد الفقهیه. جلد اول. قم: مؤسسه مطبوعاتی اسماعیلیان. چاپ دوم.
پورسید، بهزاد؛ شفیع‌زاده خولنجانی، مصطفی؛ صادقی، محمد (1395). «نوع مسؤلیت و آثار ناشی از بطلان عقود معاوضی». فصلنامه پژوهش های فقه وحقوق اسلامی، سال دوازدهم، شماره 43، صص29-50.
حسینی مراغه­ای، سیدمیرعبدالفتاح (1429 ه.ق). العناوین الفقهیه. جلد دوم. قم: مؤسسه نشرالاسلامی.
خمینی، سیدروح­الله (1410). البیع. جلد دوم. قم: مؤسسه مطبوعاتی اسماعیلیان. چاپ چهارم.
خوئی، سیدأبوالقاسم (1377). مصباح الفقاهه. جلد 3. قم: مکتبه الداوری. چاپ اول.
درودیان، حسنعلی (بی تا). جزوه درسی حقوق مدنی 4. تهران: دانشکده حقوق و علوم سیاسی دانشگاه تهران.
رباطی، مهسا؛ محسنی، سعید؛ قبولی درافشان، سید محمد مهدی (1396). «عدم قابلیت استناد بطلان در شرکت­های تجاری». مجله مطالعات حقوقی دانشگاه شیراز، 9، شماره چهارم، صص118-140.
رنجبر، مسعودرضا (1395). تعیین خسارت ناشی از نقض قرارداد. تهران: میزان. چاپ سوم.
ژوردن، پاتریس (1391). اصول مسئولیت مدنی. ترجمه مجید ادیب. تهران: نشر میزان.
شاملی، نصرا...؛ علی اکبری بابوکانی، احسان؛ شاکری، محسن (1391). «ضمان ناشی از بطلان اعمال حقوقی معاوضی (در حقوق ایران، مصر، فرانسه و فقه امامیه)». فصلنامه پژوهش­های فقه و حقوق اسلامی، سال هشتم، شماره بیست و هشتم، صص53-78.
شعاریان، ابراهیم (1390). «جبران خسارت معنوی ناشی از نقض قرارداد». مجله تحقیقات حقوقی، شماره 54، صص 367-416.
شکاریان، مصطفی (1395). «غرامات ناشی از کاهش ارزش ثمن در فرض مستحق للغیر درآمدن مبیع». فصلنامه تخصصی دین و قانون، شماره 13، صص 145- 168.
شهابی، مهدی؛ افضلی عبدالواحد (1394). «تحلیل تطبیقی عقد باطل و فاسد در قانون مدنی ایران و افغانستان». فصلنامه مطالعات حقوق خصوصی، دورة 45، شمارة 4، صص583-603.
شهیدی، مهدی (1379). حقوق مدنی. جلد دوم. اصول قراردادها و تعهدات. تهران: عصر حقوق. چاپ نخست.
ــــــــــــ (1382). حقوق مدنی. جلد اول. تشکیل قراردادها و تعهدات. تهران: انتشارات مجد. چاپ سوم.
صفایی، سیدحسین (1364). «استناد به استفاده بلاجهت با وجود رابطه قراردادی». مجله حقوقی بین المللی، شماره دوم، صص9-37.
صفایی، سیدحسین؛ رحیمی، حبیب­الله (1392). مسئولیت مدنی (الزامات خارج از قرارداد). تهران: نشر سمت. چاپ پنجم.
طالب احمدی، حبیب (1392). مسئولیت پیش قراردادی. تهران: نشر میزان. چاپ اول.
ـــــــــــــ (1389). «قهری یا قراردادی بودن مسئولیت مدنی ناشی از ضمان درک». مجله مطالعات حقوقی دانشگاه شیراز، دوره دوم، شماره اول، صص 185-210 .
طباطبایی الحکیم، سیدمحسن (بی­تا). نهج­الفقاهه. جلد اول. قم: انتشارات 22 بهمن.
طباطبایی یزدی، سیدمحمد کاظم (1387 ه.ق). حاشیه مکاسب. قم: اسماعیلیان. چاپ سنگی.
علیزاده، مهدی (1382). سوء عرضه کالا در حقوق اسلامی. مشهد: مؤسسه چاپ و انتشارات آستان قدس رضوی. چاپ اول.
عمید، حسن (1390). فرهنگ عمید. تهران: امیرکبیر. چاپ 38.
کاتوزیان، ناصر (1383). قواعد عمومی قراردادها. جلد چهارم. تهران: شرکت سهامی انتشار. چاپ چهارم.
ــــــــــــ (1383). قواعد عمومی قراردادها. جلد دوم. تهران: شرکت سهامی انتشار. چاپ ششم.
ــــــــــــ (1386). الزام­های خارج از قرارداد. جلد اول و و دوم. تهران: انتشارات دانشگاه تهران. چاپ ششم.
ــــــــــــ (1387). عقود معین. جلد اول. معاملات معوض، عقود تملیکی. تهران: شرکت سهامی انتشار. چاپ دهم.
کاظمی، محمود (1380). «نظریه از دست دادن فرصت در مسئولیت مدنی». مجله دانشکده حقوق و علوم سیاسی، شماره 53، صص185-228.
محمدی، قاسم؛ جمالی، مرتضی (1395). «حکم به اجرای قرارداد باطل به عنوان روشی برای جبران خسارت». مجله حقوقی دادگستری، سال هشتادم، شماره 95، صص 83-100.
میرزای قمی، ابوالقاسم ابن محمدحسن (1371). جامع الشتات فی اجوبه السؤالات. جلد 2. تهران:کیهان.
میرشکاری، عباس (1389). «بررسی مفهومی و مصداقی سبب و شرط در حقوق مدنی ایران». مجله کانون، شماره 113، صص 78-100.
نجفی الجواهری، الشیخ محمد حسن (1362). جواهر الکلام فی شرح شرائع الإسلام. جلد 22. بیروت: دار إحیاء التراث العربی.
نعمت­اللهی، اسماعیل (1395). «معرفی و نقد نظریه اعتماد متعارف». مطالعات حقوق تطبیقی، دوره 7، شماره 2، صص 785-803.
ــــــــــــ (1397). «منافع سه­گانه در خسارت­های قراردادی». پژوهش­های حقوق تطبیقی، دوره 22، شماره 3، صص 163-189.
یزدانیان، علیرضا (1386). حقوق مدنی، قواعد عمومی مسئولیت مدنی. جلد اول. تهران: نشر میزان. چاپ اول.
 
 
 
 
Banakas, Stathis (2009). Liability for Contractual Negotiations in English Law: Looking for the Litmus Test,. available at:  https://papers.ssrn.com/sol3/papers.cfm?abstract_id=1368208
Craswell, Richard (1996). Offer, Acceptance and Efficient Reliance. available at: http://chicagounbound.uchicago.edu/journal_articles.
Eisenberg, Melvin A.  and Brett H. McDonnell (2003). Expectation Damages and the Theory of Overreliance. 54 Hastings L.J. 1335.Available at: https://repository .uchastings .edu/hastings_ law_journal/vol54/iss5/2
Fischer, David A. (2001). Tort Recovery for Loss of A Chance. 36 Wake Forest L. Rev. 605
Geoffrey, Samuel (2001). Law of Obligations and Legal Remedies. Second Edition. Cavendish Publishing Limited.
Gotanda, John Y. (2007). Damages in Lieu of Performance because of Breach of Contract. Available at: https://papers.ssrn.com/ sol3/papers.cfm?
Gregory, S. Crespi (1996). Recovering Pre-Contractual Expenditures as an Element of Reliance Damages. available at: http://scholar.smu.edu
Jaffey, Peter (1998). A new version of reliance theory. available at: https://heinonline.org/HOL /LandingPage?
Leitzel, Jim (1989). Reliance And Contract Breach. available at: http://scholarship .law.duke .edu
Perdue, William R. and Fuller, Lon (1936). The Reliance Interest in Contract Damages. available at: http://www.cisg.law.pace.edu
Scott, Robert E. (2007). Hoffman v. Red Owl Stores and the Myth of Precontractual Reliance. available at: http://ssrn.com/abstract=927089.
Slawson W. David (2003). Why Expectation Damages for Breach of Contract Must Be the Norm: A Refutation of the Fuller and Perdue "Three Interests" Thesis. available
at:https:// digitalcommons.unl.edu/nlr.
Slawson, W. David (1990). Role of Reliance in Contract Damages. Available at: https://scholarship.law.cornell.edu/clr/vol76/iss1/3.
 Taylor, R. D. (1982). Expectation, RELIANCE and Misrepresentation. available at:  https://doi.org/10.1111/j.1468-2230.1982.tb02474.x.

Wishart, Mindy Chen (2008). Contract Law. 2 thedition. Oxford University Pres

Wishart, Mindy Chen (2008). Contract Law. 2 thedition. Oxford University Press. New York: USA.

s. New York: USA.