حقوق قرارداد و عدالت توزیعی

نوع مقاله : علمی- پژوهشی

نویسنده

استادیار حقوق خصوصی، دانشگاه پیام نور

چکیده

حقوق قرارداد بخش مهمی از حقوق خصوصی است. بنا به دیدگاه سنتی، طرف­های قرارداد وارد یک رابطه خصوصی صرفاً دوجانبه شده و تعیین محتوی و مفاد قرارداد در اختیار آنهاست؛ در صورت نقض نیز دعوای دو طرف بر مبنای عدالت جبرانی برای جبران خسارات طرح می­شود. قرارداد ظرفیتی برای گنجاندن برنامه­ریزی­های توزیعی گسترده­تر و موضوع­های سیاسی و اخلاقی که مستقیماً به دو طرف قرارداد مربوط نمی­شوند، ندارد. قضاوت قراردادی نیز به آنچه طرف­ها در گذشته، یعنی زمان انعقاد اراده کرده­اند و نه به نتایج قرارداد در آینده مربوط می­شود. عدالت توزیعی به تقسیم منصفانه منابع در میان اعضای جامعه مربوط است. طرفداران آزادی قراردادی معتقدند که بهترین راه عدالت توزیعی مالیات است و نه قراردادهای خصوصی. قرارداد شامل دو شخص اما عدالت توزیعی مشتمل بر اشخاص متعدد است. طرفداران عدالت توزیعی قرارداد را به عنوان ابزاری برای توزیع منصفانه­تر مطرح می­کنند. یک ادعا آن است که روابط خصوصی قراردادی را به گونه­ای تلقی کنیم که موجب تشدید بی­عدالتی نشود. در دیدگاهی قوی­تر قرارداد ساختاری بنیادین است که عدالت توزیعی بخشی از آن ساختار است. در یک نگاه دیگر، بر مبنای اعتقاد به دخالت یا عدم دخالت توزیع بر بنیان و بنیاد اخلاقی قرارداد، تمرکز بر اثر قرارداد بر توزیع است نه تمرکز بر توزیع به عنوان توجیه اخلاقی قرارداد. نظریۀ مشروط با تمرکز بر زمینه اجتماعی و تعهدات غیرارادی قرارداد، ارزش و کارایی قرارداد را به نوع ارتباط و نقطه آغازین اجتماعی آن مشروط می­داند. هیچ مانعی برای قانونگذاری حقوق قرارداد بر مبنای عدالت توزیعی وجود ندارد. بسیاری از مقررات حقوق قرارداد تکمیلی است که بر اطلاق  قرارداد جاری می­شود.  این اطلاق­ها را می­توان بر مبنای عدالت توزیعی تکمیل کرد. مواردی که می­توان عدالت توزیعی را از آن طرق در قرارداد حاکم دانست، محدودیتی ندارد. مثل تراضی طرف­ها، تفسیر، نقض قرارداد، مسئولیت قراردادی و...

کلیدواژه‌ها


آشوری، محمد؛ بشیریه، حسین؛ هاشمی، سیدمحمد؛ یزدی، عبدالمجید (1383). حقوق بشر و مفاهیم مساوات، انصاف و عدالت. چاپ اول. تهران: انتشارات دانشکده حقوق و علوم سیاسی دانشگاه تهران.
ابراهیمی­پور، قاسم؛ عالی­زاده، عباس (تابستان 1396). «بازخوانی ابعاد عدالت اجتماعی از منظر متفکران مسلمان با تأکید بر نظر سیدقطب». فصلنامه علمی-پژوهشی اسلام و مطالعات اجتماعی، سال ۵، شماره ۱.
افروغ، عماد (1380). نگرش دینی و انتقادی به مفاهیم عمده سیاسی. تهران: فرهنگ دانش.
بادینی، حسن (۱۳۸۴). فلسفه مسئولیت مدنی. چاپ اول. تهران: شرکت انتشار.
پیلوار، رحیم (1393). فلسفه حق مالکیت. چاپ سوم. تهران: شرکت انتشار.
جعفری لنگرودی، محمد جعفر (1381). فلسفه عمومی حقوق بر پایه اصالت عمل تئوری موازنه. چاپ اول. تهران: کتابخانه گنج دانش.
ــــــــــــ (1387). روش جدید در مقدمه حقوق. چاپ اول. تهران: کتابخانه گنج دانش.
جمشیدی­ها، غلامرضا؛ فروشانی دیباجی، شکوه (بهار و تابستان 1394). «عدالت از دیدگاه فارابی و ابن خلدون». فصلنامه علمی پژوهشی نظریه اجتماعی  متفکران مسلمان، سال پنجم، شماره یک، صص 104-81.
راسخ، محمد (1393). حق و مصلحت. جلد ۲. چاپ اول. تهران: نشر نی.
رالز، جان (1393). نظریه­ای در باب عدالت. ترجمه مرتضی نوری. چاپ اول. تهران: نشر مرکز.
ــــــــــــ (1383). عدالت به مثابه انصاف. ترجمه عرفان ثابتی. تهران: انتشارات ققنوس.
دلوه کیو، جیورجیو (1395). مطالعه تاریخی فلسفی عدالت. ترجمه مصطفی یونسی. چاپ اول. آبادان: نشر پرسش.
سن، آمارتیا (1392). اندیشه عدالت. ترجمه وحید محمودی و هرمز همایون­پور. چاپ دوم. تهران: انتشارات کند و کاو.
سندل، مایکل (1397). لیبرالیسم و محدودیت­های عدالت. ترجمه حسن افشار. چاپ دوم. تهران: نشر مرکز.
ــــــــــــ (1393). عدالت کار درست کدام است؟. ترجمه حسن افشار. چاپ اول. تهران: نشر مرکز.
سید قطب (۱۳۷۹). عدالت اجتماعی در اسلام. ترجمه محمدعلی گرامی و سیدهادی خسروشاهی. چاپ ۲۵. تهران: چاپخانه سور.
شهیدی، مهدی (1382). تشکیل قراردادها و تعهدات. جلد اول. چاپ سوم. تهران: انتشارات مجد.
شاکر، ساموئل فلای (1397). تاریخ مختصر عدالت توزیعی. چاپ اول. تهران: نشر مرکز.
طجرلو، رضا (1387). «برداشت تئوریک بر دخالت دولت در محدود کردن آزادی قراردادها». فصلنامه مطالعات حقوق خصوصی، دوره 38، شماره 3، صص 209-191.
قنواتی، جلیل (پاییز و زمستان 1389). «اصل آزادی قرارداد: قراردادها و شروط غیر عادلانه». مجله مطالعات اسلامی فقه و اصول.  سال 42. صص 17-5.
کاتوزیان، ناصر (۱۳۸۷). الزام­های خارج از قرارداد. جلد اول. چاپ هشتم. تهران: انتشارات دانشگاه تهران.
ــــــــــــ (1387). الزام­های خارج از قرارداد مسئولیت مدنی. جلد اول. چاپ هشتم. تهران: انتشارات دانشگاه تهران.
ــــــــــــ (1389). شیوه تجربی تحقیق در حقوق. چاپ اول. تهران:  شرکت انتشار.
ـــــــــــــ (1385). فلسفه حقوق. جلد اول. چاپ چهارم. تهران: شرکت انتشار.
ـــــــــــــ (1383). گویاتر از گفتارها مجموعه مقدمه­ها پیشگفتارها و سرآغازها. چاپ اول. تهران: انتشارات دانشگاه تهران.
کوتز، هین (1395). حقوق قراردادها در اروپا. ترجمه اصغر محمودی، مجید قربانی لاچوانی، محمد باقر پارساپور، ولی الله احمدوند. چاپ اول. تهران: انتشارات مجد.
لطفی، حسن (پاییز 1397). «مبنای دخالت دولت در قراردادها: عدالت تصحیحی یا توزیعی؟». فصلنامه مطالعات حقوق عمومی، دوره ۴۸، شماره ۳، صص 567-۵۴۷.    
عربی، هادی (1395). نظریات عدالت توزیعی. چاپ اول. تهران: پژوهشگاه حوزه و دانشگاه.
فارابی، ابونصر محمدبن محمد (۱۳۸۲). فصول منتزعه. ترجمه حسن ملک­شاهی. تهران: مجتمع فرهنگی سروش.
مطهری، مرتضی (۱۳۹۲). نظری به نظام اقتصادی اسلام. چاپ دهم. تهران: انتشارات صدرا.
موحد، محمدعلی (1392). در هوای حق و عدالت. چاپ چهارم. تهران: کارنامه.
نایگل، تامس (1393). برابری و جانب­داری. ترجمه جواد حیدری. چاپ اول. تهران: نشر نگاه معاصر. 
نیلی، مسعود؛ غنی­نژاد، موسی؛ طبیبیان، محمد؛ فرجادی، غلامعلی (1394). اقتصاد و عدالت اجتماعی. چاپ اول. تهران: نشر نی.
والزر، مایکل (1394). حوزه­های عدالت. ترجمه صالح نجفی. چاپ دوم. تهران: نشر ثالث.
 
 
 
Bagchi, Aditi (2014). Distributive Justice and Contract. Philosophical Foundations of Contract Law. Edited by Gregory Klass, George Letsas, and Prince Saprai. Oxford university press, p. 193-215.
Beever, Allan (2013). Forgotten Justice Forms of Justice in the History of Legal and Political Theory. first ed,Oxford university press.
Benson, Peter (1992). "The Basis of Corrective Justice and Its Relation to Distributive Justice". 77 Iowa L. Rev, PP. 515- 607.
Braucher, Jean (1990). "Contract Versus Contractariansim: the Regalatory Role of Contract Law". Washington and Lee law Review, Vol. 47, No. 4, pp. 212-230.
Cherednychenko, Olha (2006). "Fundamental Rights and Contract Law". ERCL 4, pp.235-278.
Coleman, Jules & Arthur Ripstein (1995). Mischief and Misfortune. 41 McGill L.J.
Eisenberg, Melvin (2001). The Theory of Contracts, in The Theory of Contract Law. New Essays, Peter Benson ed., 206, 257.
Helleringer, Genevieve (2017). "The Anatomy of the New French Law of Contract". ERCL, 13(4), PP. 355–375.
Hesselink, Martijn (2008). "Common Frame of Reference & Social Justice". ERCL 3, pp. 248-269.
Hohfeld, Wesley Newcomb (1913). "Some Fundamental Legal Conceptions as Applied in Judicial Reasoning". 23 YALE L.J, pp.16-50.
Jimenez, Marco (2017). "Distributive Justice and Contract Law: a Hohfeldian analysis". Florida state University Law review. vol. 43, No. 1265, pp.1257-1305.
Kaplow, Louis & Steven Shavell (1994). "Why the LegalSystem Is Less Efficient than the Income Tax in Redistributing Income". 23 J. Legal Stud, PP.667- 677.
Klinjsma, Josse (2015). "Contract Law as Fairness". An international journal of jurisprodance and philosophy of Law. Ratio Juris. Vol. 28 No. 1, pp. 68–88.
Kordana, Kevin A. & Blankfein-Tabachnick, David (2006). "Taxation, the Private Law, and Distributive Justice". Social Philosophy and Policy, Vol. 23, pp. 142-165
Kronman, Anthony (Jan 1980). "The Contract Law and Distributive Justice". Yale Law Journal, Vol. 89, No. 3, pp. 472-511.
Libson, Adi (August 2016). "Moral Uncertainty and Redistribution through Private Law". Canadian Journal of Law & Jurisprudence XXIX No.2, pp.371-384

Lucy, W. N. R. (Spring 1989). "Contract as a Mechanism of Distributive Justice". Oxford Journal of Legal Studies, Vol. 9, No. 1, pp. 132-147.

Magen, Stefan (2013). Fairness and Reciprocity in Contract Governance. Preprints of the Max Planck Institute for Research on Collective Goods,Bonn 2013/21 Electronic copy available at: http://ssrn.com/abstract=2362901
Magnan, Muriel Fabre (2017)."What is a Modern Law of Contracts". ERCL, 13(4), pp. 376–388.
Meli, Marisa (2006). "Social Justice, Constitutional Principles and Protection of the Weaker Contractual Party". 160 ERCL 2/2006, Published Online: 2006-09-28 |available at https://doi.org/10.1515/ERCL.2006.012.
Posner, Eric (1995). "Contract Law in the Welfare State: A Defense of the Unconscionability Doctrine". Usury Laws, and Related Limitations on the Freedom to Contract, 24 J. Legal Stud. 283, 284,.PP.75-110.
Priel, Dan (2013). Private Law: Commutative or Distributive?. Osgoode Hall Law School of York University.
Rawls, John (1999). A Theory of Justice. Harvard University press.
Richardson, Megan (1990).   "Contract law and distributive justice revisited". Legal Studies, 10, pp.258-280
Rodl, Florian (2013). "Contractual freedom, Contractual Justice and Contract Law theory". 76 Law and Contemporary Problems 57-70.
Sadurski, Wojciech (1984). "Social Justice
and Legal Justice". Law and Philosophy, Vol. 3, No. 3, pp. 329-354.
Sefton-Green, Ruth (2006). "Social Justice and European Identity in European Contract Law". ERCL 2, pp.100-130.
Sidgwick, Henry (1874). The Methods of Ethics. Cambridge University Press, Online publication date: February 2013, Print publication year: 2011.
Somma, Alessandro (2006). "Social Justice and the Market in European Contract Law".     ERCL 2, pp.212-232.
Voyiakis, E. (July 2012). "Contract Law and Reasons of Social Justice". Canadian Journal of Law and Jurisprudence, Vol. XXV, No. 2, pp. 393-416.