مغایرت اصولی قراردادهای مبادلاتی با موضوع صِرف اوراق اعتباری

نوع مقاله : علمی- پژوهشی

نویسندگان

1 دانشیار حقوق خصوصی، دانشگاه شهید مدنی آذربایجان

2 کارشناس ارشد فقه و مبانی حقوق اسلامی، دانشگاه شهید مدنی آذربایجان

چکیده

امروزه یکی از مسائل مستحدثه فقهی، تسهیلات مبادلاتی بانکی است که فرایند قانونی آن در ضمن قراردادهای تملیکی و به شیوه داد‌و‌ستد اموال حقیقی به‌عوض اوراق اعتباری نقدی (پول) و اوراق بهادار تجاری انجام می‌شود. اگرچه این فرایند ضوابطی چون «مشروعیت جهت معامله»، «تناسب بین نرخ تورم و نرخ اوراق اعتباری» و «اهمیت زمان به‌عنوان قسطی از ثمن» را دارد؛ اما تصرف غیراصولی بانکی در اوراق اعتباری، موضوعی است که می‌تواند اوراق مزبور را از مالیت محروم سازد و انعقاد قراردادهای مبادلاتی را همانند انعقاد قرض ربوی گرداند و در نتیجه، نقل و انتقالات پولی را با آثار ربا مواجه سازد. این تحقیق در نظر دارد به روش توصیفی و تحلیلی ارزش مالی اوراق مذکور را بررسی کند و به‌اجمال می‌توان گفت سلب حیثیت مالیت از این اوراق، موجب ربا در این قراردادها می‌باشد و در پایان، ضوابط قانونی بانکداری بدون ربا را در تأکید بر لزوم توجه به نوع مطلوبیت مالی اوراق اعتباری یادآور شده است.

کلیدواژه‌ها


امامی، حسن (بی‌تا). حقوق مدنی. تهران: اسلامیه.
بجنوردی، محمد (1401). قواعد فقهیه. چاپ سوم. تهران: انتشارت مؤسسه عروج.
بروجری، آقاحسین (1429). منابع فقه شیعه. ترجمه مهدی حسینیان. تهران: انتشارات فرهنگ سبز.
تبریزی، جواد (بی‌تا). استفتائات جدید. قم: بی‌جا.
حائری، کاظم (بی‌تا). بررسی فقهی اوراق نقدی. قم: دائره‌المعارف فقه اسلامی بر مذهب اهل بیت.
حلّی، حسن بن یوسف (1420). تحریرالأحکام الشرعیه علی مذهب الإمامیه. قم: انتشارات مؤسسه امام صادق (ع).
ـــــــــــــــ (1414). تذکره‌الفقهاء. قم: انتشارات مؤسسه آل البیت.
محمدی خراسانی، علی (بی‌تا). شرح تبصره‌المتعلمین. بی‌جا.
خمینی، روح اللّه (1422). استفتائات. چاپ پنجم. قم: انتشارات جامعه مدرسین حوزه علمیه قم.
ـــــــــــــــ (1425). تحریر‌الوسیله. ترجمه علی اسلامی. چاپ بیست و یکم. قم: انتشارات جامعه مدرسین حوزه علمیه قم.
ـــــــــــــــ (1424)، توضیح‌المسائل. چاپ هشتم. قم: انتشارات جامعه مدرسین حوزه علمیه قم.
خوئی، ابوالقاسم (بی‌تا). مصباح الفقاهه. بی‌جا.
شاهرودی، بی‌نا (بی‌تا). ضمان کاهش ارزش پول. قم: دائره‌المعارف فقه اسلامی بر مذهب اهل بیت.
شعرانی، ابوالحسن (1419). تبصره المتعلمین فی احکام الدین. ترجمه فقه فارسی. چاپ پنجم. تهران: منشورات اسلامیه.
طاهری، حبیب‌اله (1380). «ضمان کاهش ارزش پول از دیدگاه فقه و حقوق». مجله مجتمع آموزش عالی قم. سال سوم. شماره یازدهم. صص 106-83.
طوسی، محمد (1407). تهذیب الاحکام. چاپ چهارم. تهران: دارالکتب الاسلامیه.
عاملی، زین الدین (1410). الروضه البهیه فی شرح اللمعه الدمشقیه. قم: کتاب‌فروشی داوری.
فضلی، عبدالهادی (بی‌تا). «بیع قسطی». قم: مؤسسه دائره المعارف فقه اسلامی بر مذهب اهل بیت.
محقق ثانی، علی بن حسین عاملی (1414). جامع المقاصد فی شرح القواعد. چاپ دوم. قم: مؤسسه آل البیت.
محقق داماد، مصطفی (1383). قواعد فقه. چاپ دوازدهم. تهران: مرکز نشر علوم اسلامی.
محقق، محمدجواد (1390). «درآمدی بر تدوین شاخص ربا در بانکداری اسلامی». مجله معرفت. موسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی. سال دوم. شماره دوم.
مجله فقه اهل بیت علیهم‌السلام (بی‌تا). گرد آوری جمعی از مولفان. قم: موسسه دایره المعارف فقه اسلامی بر مذهب اهل بیت علیهم‌السلام.
مطهری، مرتضی (بی‌تا). فقه و حقوق. قم: بی‌جا.
مکارم شیرازی، ناصر (1427). استفتائات جدید. چاپ دوم. قم: انتشارات مدرسه امام علی (ع).
ـــــــــــــــ (1427). دائره المعارف فقه مقارن. قم: انتشارات مدرسه امام علی (ع).
منتظری، حسین علی (بی‌تا). رساله استفتائات. قم: بی‌جا.
ـــــــــــــــ (1409). مبانی فقهی حکومت اسلامی. ترجمه محمود صلواتی و ابوآل شکوری. قم: مؤسسه کیهان.
موسویان، عباس (1384). «ارزیابی قراردادها و شیوه‌های اعطای تسهیلات در بانکداری بدون ربا». مجله اقتصاد اسلامی. شماره 19. صص 70-45.
ـــــــــــــــ (1388). «صکوک مرابحه ابزار مالی مناسب برای بازار پول و سرمایه اسلامی». مجلة جستارهای اقتصادی. شماره 11. صص 31-9.
میرمعزی، حسن (بی‌تا). صلح و جعاله بدیل‌های مناسب برای عقود بانکی. قم: دائره المعارف فقه اسلامی بر مذهب اهل بیت.
نجفی، محمدحسن (1404). جواهرالکلام فی شرح شرائع الاسلام. چاپ هفتم. بیروت: دار احیاء التراث العربی.
نقدی، مریم (1390). «جعاله در نظام بانکداری اسلامی». فصلنامه تخصصی فقه و مبانی حقوق اسلامی. سال 7. شماره 24.
هاشمی شاهرودی، محمود (1426). فرهنگ فقه مطابق مذهب اهل بیت. قم: دائره المعارف فقه اسلامی بر مذهب اهل بیت.
یوسفی، احمد علی (بی‌تا). پول جدید از نگاه اندیشمندان. قم: دائره المعارف فقه اسلامی بر مذهب اهل بیت.