بازپژوهی پیرامون مفهوم و مبانی فقهی- حقوقی قاعده مقابله با خسارت

نوع مقاله : علمی- پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری فقه و حقوق خصوصی دانشگاه خوارزمی تهران.

2 دانشیار

3 استاد

چکیده

زیان‌دیده در مسائل مربوط به ضمان و مسئولیت مدنی و جزائی جایگاه ویژه‌ای دارد، چرا که دعاوی مرتبط با ابواب اشاره شده عموماً حول محور موضوعات ادعایی آسیب دیدگان اعمال زیان‌بار به وجود می‌آیند. همان‌طور که تمسک به افعال موجب زیان در فقه امامیه و حقوق ایران قبیح و ناپسند می‌باشند، سوء استفاده احتمالی زیان‌دیده نیزاز وضعیت پیش آمده در راستای متورم نمودن آثار مضر زیان وارده بر خویش به جهت افزودن بر مسئولیت فاعل زیان و یا اخذ خسارت بیشتر در ازای زیان وارد شده، مذموم و ناپسند خواهد بود. بر همین اساس به جهت جلوگیری از جامة عمل پوشیدن چنین سوء نیتی از جانب آسیب دیده، از میان موازین فقهی و حقوقی قاعده‌ای تحت عنوان، قاعده مقابله با خسارت یا تقلیل خسارت با تمسک به قواعدی از جمله: لاضرر، اقدام، سوء استفاده از حق، تقصیر مشترک و... به دست می‌آید که در راستای جلوگیری از چنین سوء استفاده‌هایی تبیین گشته و زیان‌دیده را ملزم به انجام اعمالی در حدود متعارف نسبت به تقلیل یا عدم مجال جهت افزایش خسارات وارده بر خویشتن و یا جلوگیری بروز خسارات قریب‌الوقوع بر خود می‌نماید.

کلیدواژه‌ها


منابع

 قرآن کریم.
 امامی، سید حسن (1372). حقوق مدنی. جلد 1. تهران: کتاب‌فروشی اسلامیه.
 امیری قائم مقامی، سید عبدالمجید (1378). حقوق تعهدات. جلد 1. تهران: نشر میزان.
 جعفری لنگرودی، محمد جعفر (1387). ترمینولوژی حقوق». تهران: نشر گنج دانش.
 جنیدی، لعیا (1378) «تقصیر زیاندیده». نشریة دانشکده حقوق و علوم سیاسی دانشگاه تهران. شماره 46.
حسینی روحانی، سید صادق (1412). فقه الصادق علیه‌السلام. قم: نشر دارالکتاب مدرسه امام صادق (ع).
داراب‌پور، مهراب (1377). قاعده مقابله با خسارت. تهران: نشر گنج دانش.
 ره‌پیک، سیامک (1382). «منع سوء استفاده از حق در نظریه‌های حقوقی و مفاهیم قرآنی». مجله مطالعات حقوق اسلامی، شماره 62.
کاشانی، سیدمحمود؛ سادات‌اخوی، سید محسن (1380). «تکلیف زیان‌دیده به کاستن از خسارت با تأکید بر حقوق انگلیس و امریکا». مجله حقوق اجتماعی و انسانی دانشگاه شیراز. شماره 33.
 شعاریان، ابراهیم؛ مولایی، یوسف (1390). «مطالعه تطبیقی مبانی قاعده تقلیل خسارت». نشریه فقه و حقوق اسلامی دانشگاه تبریز. شماره 2.
 شهیدی، مهدی (1388). اصول قراردادها و تعهدات. تهران: انتشارات سمت.
 صفایی، سیدحسین؛ رحیمی، حبیب­الله (1391). مسئولیت مدنی. تهران: انتشارات سمت.
 طباطبایی، سید محمدصادق؛ قاسمی، رسول (1390). «قاعده جلوگیری از تقلب نسبت به قانون در حقوق داخلی». مجله حقوق اسلامی. شماره 31.
 طوسی، ابوجعفر محمد بن حسن (1407). الخلاف. قم: دفتر انتشارات اسلامی.
 علامه حلی، حسن بن یوسف بن مطهر اسدی (1413). قواعد الاحکام فی معرفه الحلال و الحرام. جلد 3. قم: دفتر انتشارات اسلامی.
 غمامی، مجید (1383). قابلیت پیش‌بینی ضرر در مسئولیت مدنی. تهران: شرکت سهامی انتشار.
 فیض، علیرضا (1389). مقارنه و تطبیق در حقوق جزای عمومی اسلام. تهران: سازمان چاپ و انتشارات.
 قاسم­زاده، سیدمرتضی (1387). مبانی مسئولیت مدنی. تهران: نشر میزان.
 ـــــــــــــــ (1388). الزام‌ها و مسئولیت مدنی بدون قرارداد. تهران: نشر میزان.
 کاتوزیان، ناصر (1358). «سوءاستفاده از حق یا تقصیر در اجرای حق». مجله دانشکده حقوق و علوم سیاسی دانشگاه تهران. شماره 21.
 ـــــــــــــــ (1392). قواعد عمومی قراردادها. جلد 4. تهران: شرکت سهامی انتشار.
ـــــــــــــــ (1391). الزام‌های خارج از قرارداد (مسئولیت مدنی). جلد 1. تهران: نشر دانشگاه تهران.
 کاظمی، محمود (1384). «قاعده جلوگیری از خسارت»، مجلة دانشکده حقوق و علوم سیاسی دانشگاه تهران. شماره 68.
 محقق اردبیلی، احمد بن محمد (1403). مجمع الفائده و البرهان فی شرح ارشاد الاذهان. جلد 13. قم: دفتر انتشارات اسلامی.
 محقق داماد، سید مصطفی؛ جعفری خسروآبادی، نصرالله (1389). «بررسی قاعدةمقابله با خسارت بر اساس فقه اسلامی و حقوق موضوعه ایران». مجله فقه و مبانی حقوق اسلامی. شماره 2.
 محقق داماد، سید مصطفی (1390). قواعد فقه (بخش مدنی). جلد 1. تهران: مرکز نشر علوم اسلامی.
 مرعشی شوشتری، سید محمدحسن (بی‌تا). قاعده تسبیب (تقریرات درس دوره دکتری حقوق جزای اختصاصی). تهران: مدرسه عالی شهید مطهری.
مشایخ، میلاد (1394). «بررسی مفهوم، مبانی اثباتی و فلسفه وجودی قاعده مقابله با خسارت یا تقلیل خسارت در راستای شناسایی تکلیف برای زیان‌دیده در مسئولیت مدنی». پایان‌نامه کارشناسی ارشد. دانشکدة حقوق و علوم سیاسی دانشگاه خوارزمی تهران.
مشایخ، میلاد؛ عباسی سرمدی، مهدی (1397). نگاهی نو به قاعده مقابله با خسارت. تهران: انتشارات مجد.
 مصطفوی، سید کاظم (1390). یک‌صد قاعده فقهی. جلد 1. تهران: نشر میزان.
 موسوی خمینی، سید روح الله (1390). تحریرالوسیله. قم: مؤسسة مطبوعات دارالعلم.
 موسوی خوئی، سید ابوالقاسم موسوی (1422). مبانی تکمله المنهاج. قم: موسسه احیا آثار الامام خوئی.
  ـــــــــــــــ (1413). مصباح الاصول. جلد 1. قم: مؤسسة احیا آثار الامام خوئی.
 نجفی، محمد حسن (1385). جواهر الکلام فی شرح شرایع الاسلام. جلد 43. تهران: نشر دارالکتب اسلامیه.
 هاشمی، سید احمدعلی (1392). «اسباب متعدد در مسئولیت مدنی». دو فصلنامه دانش حقوق مدنی دانشگاه پیام نور. شماره 2.
 
Cheshire, G. H. Fifoot, CHS. )1972(. Law of contract. London: oxford university.
Lando, Ole, Hugh, Beale )2000(. Principles of European contract law. London: Kluwer Pub.
Michaud, Anne (1984). »Mitigation of Damage in the Context of Remedies for Breach of contract«. Droit compare. vol 15.
Ogus, A.I. )1973(. The law of damage«. London: oxford university.
Reiter, Barry; Swan, John )1980(. Studies in contract Law. London: Butter worth.
Treitel, G. H. )1999(. The law of contract. London: Maxwell pub.
Tune, Andre )1971(. Traffic Accident Compensation. NewYork: Oceana publication.