مفهوم «اصل حقوقی» و مقایسه آن با «قاعدۀ حقوقی» (مطالعه تطبیقی در حقوق ایران و فرانسه)

نوع مقاله : علمی- پژوهشی

نویسنده

استادیار

چکیده

در هر نظام حقوقی اصول حقوقی اهمیت و جایگاه ممتازی دارد که شناخت آن در فهم و استنباط احکام حقوقی بسیار موثر است. در حقوق ایران هر چند به صورت پراکنده از اصول حقوقی سخن به میان آمده است ولی بررسی آنها نشان می دهد مباحث مطرح شده نتوانسته است به خوبی مفهوم این اصطلاح حقوقی و تمایز آن از مفاهیم مشابه را نشان دهد. در تعریف اصول حقوقی می توان گفت این اصول، احکامی کلی، دائمی و الزامی‌اند که مبنای حقوق موضوعه قرار گرفته و عقل مستقل آنرا برای تضمین حقوق اساسی و سعادت انسانها ضروری می‌داند و نقش هدایتگرانه‌ای در قانونگذاری و دادرسی دارد. اصول حقوقی مفهومی متمایز از قواعد حقوقی دارند.  قواعد حقوقی، احکامی کلی، الزام آور و دارای ضمانت اجراء هستند که از سوی مرجعی ذی صلاح، به منظور ایجاد نظم در روابط اجتماعی وضع می‌گردند. بنابراین قواعد حقوقی مصنوع قانونگذر ذی‌صلاح است، در حالی که اصول حقوقی جایگاهی فراقانونی دارد و تبعیت از آن حتی برای قانونگذار الزامی است. اصول حقوقی اهمیتی بالاتر از قواعد حقوقی دارد و قانونگذار نباید قاعدۀ حقوقی وضع نماید که مغایر با اصول حقوقی باشد.

کلیدواژه‌ها


  1.  

    الف- منابع فارسی و عربی

    1. امید؛ مسعود؛ خردگرایی و عقلانیت، مجله کلام اسلامی، شماره 39، پاییز 1380
    2. بولانژه، ژان؛ اصول کلی حقوق و حقوق موضوعه، ترجمه، علی رضا محمد زاده وادقانی، مجله دانشکده حقوق و علوم سیاسی دانشگاه تهران، شماره 36، بهار 76
    3. جعفری لنگرودی، محمد جعفر؛ مبسوط در ترمینولوژی حقوق، ج1، چاپ جهارم، گنج دانش، تهران، 1388
    4. ----------؛ دانشنامۀ حقوق مدنی و تجارت، ج 1، انتشارات امیر کبیر، تهران، 1372
    5. جعفری تبار، حسن؛ مبانی فلسفی تفسیر حقوقی، چاپ اول، شرکت سهامی انتشار، تهران، 1383
    6. حیاتی، علی عباس؛ مقدمۀ علم حقوق، چاپ یازدهم، نشر میزان، تهران، 1393
    7. ----------؛ حقوق مدنی3، قواعد عمومی قراردادها، چاپ اول، نشر میزان، تهران، 1392
    8. صادقی، محسن؛ اصول حقوقی و جایگاه آن در حقوق موضوعه، چاپ دوم، نشر میزان، تهران، 1394
    9. کاتوزیان، ناصر؛ قواعد عمومی قراردادها، ج 1،  چاپ سوم، شرکت سهامی انتشار با همکاری بهمن برنا، تهران، 1373
    10. ----------؛ نظریۀ عمومی تعهدات، نشر یلدا، چاپ اول، تهران، 1371=
    11. ----------؛ فلسفۀ حقوق، چاپ پنجم، ج 1، نشر میزان، تهران، 1388=
    12. ----------؛ فلسفه حقوق، چاپ دوم، ج 2، نشر میزان، تهران، 1377 =
    13. ----------؛ فلسفۀ حقوق، چاپ پنجم، ج 3، نشر میزان، تهران، 1385=
    14. ----------؛ گاهی به سوی عدالت، ج 1، چاپ اول، نشر میزان، تهران، 1387 =
    15. لوی، برول‌هانری؛ جامعه شناسی حقوق، ترجمه ابولفضل قاضی، چاپ سوم، نشر میزان، تهران، 1383
    1. انصاری، شیخ مرتضی؛ مکاسب، دورۀ سه جلدی، چاپ چهارم، انتشارات دهاقانی (اسماعیلیان)، قم، 1376
    2. --------------؛ فرائد الاصول، چاپ اول، ج 1، مطبوعات دینی، قم. 1371
    1. دهخدا، علی اکبر؛ لغت نامه، فرهنگ متوسط دهخدا، به کوشش غلامرضا ستوده، ایرج ملکی و اکرم سلطانی. ج 1، تهران، انتشارات دانشگاه تهران، 1385