نقش عرف لفظی در تفسیر قرارداد در حقوق موضوعه با رویکرد فقهی

نوع مقاله : علمی- پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری دانشگاه علامه طباطبایی.

2 , PhD Student, Allameh Tabataba’i University

3 , Associate Professor, Qom University

چکیده

چکیده
تفسیر قرارداد به معنی تشخیص مفهوم مقررات آن است و هدف از آن روشن شدن مضمون و مفاد عقد است. برای رسیدن به این مقـصود، عرف اثر مهم و غیرقابل انکاری در قوانین به خصوص در حوزة حقوق مدنی و در حوزة قراردادها دارد. در همین راستا با تبیین مفهوم و اقسام عرف، به بیان مبانی حقوقی و فقهی عرف لفظی و جایگاه و آثار استعمال عرفی الفاظ در پرتو مادة 224 قانون مدنی پرداخته شده که برآمد این پژوهش با توجه به مبانی فقهی، حقوقی، حجیت عرف لفظی و نیز ارشادی (به تعبیر اصولی) و تکمیلی (به زبان حقوقی) بودن غالب قواعد مربوط به معاملات مالی و جریان کلی اصل اباحه و همچنین اصل آزادی قراردادها، این نکته است که در تعارض میان معانی عرفی الفاظ و حقیقت قانونی آنها در قراردادهای مالی که شارع (قانون گذار) آنها را امضا نموده است (به غیر از اوامر و نواهی جزئی) عرف موجود میان مردم را تصدیق نموده است و باید معانی عرفی الفاظ را که نزدیک تر به قصد مشترک طرفین است، ترجیح داد و از بار کردن احکامی که مورد نظر طرفین نبوده است بر روابط آنها جلوگیری کرد.

کلیدواژه‌ها


آخوند خراسانی، محمد کاظم بن حسین  (1321). کفایة الاصول. قم: موسسة آل البیت علیهم السلام لاحیاء التراث.
افندی (ابن عابدین)، سید محمد امین (بی تا). رسائل ابن عابدین. جلد2. بی جا.
ابوسنه، احمدفهمی (1941). العرف و العاده فی رأی الفقهاء. قاهره: مطبعة الازهر.
 امام الخمینی (1385). الرسائل. جلد2. قم: موسسة مطبوعاتی اسماعیلیان.
جعفری لنگرودی، محمد جعفر (1375). دانشنامة حقوقی. تهران: انتشارات امیرکبیر.
حسینی حائری، سید کاظم (1407). مباحث الاصول القسم الثانی. جلد1. بی جا.
حکیم، محمدتقی (1383). الأصول العامة فی الفقه المقارن. قم: مجمع جهانی اهل بیت (ع).
خرازی، سید محسن (1367). «پژوهشی پیرامون عرف». مجلۀ مشکوة. شمارة 21. 93-66.
خوئی، سید ابوالقاسم (1421). مصباح الفقاهه. بیروت: انتشارات دارالهدی.
روحانی، محمد (1414). منتقی الأصول. جلد 6. قم: دفتر آیت الله سید محمد حسینی روحانی.
سلجوقی، محمود (1388). نقش عرف در حقوق مدنی ایران. تهران: انتشارات میزان.
شاطبی، ابراهیم بن موسی (1425). الموافقات فی اصول الشریعة. بیروت: دارالکتاب العلمیة.
شریعتی، سعید؛ قافی، حسین (1385). اصول فقه کابردی. قم: انتشارات سمت و پژوهشگاه حوزه و دانشگاه.
شکاری، روشنعلی (1382). اصول فقه. جلد1. تهران: نسل نیکان.
شهید اول، محمد بن مکی (1980). القواعد و الفوائد فی الفقه و الاُصول و العربیة. محقق حکیم عبد الهادی سید محسن. جلد 1. قم: کتاب فروشی مفید.
شهیدی، مهدی (1381). اصول قراردادها و تعهدات. چاپ دوم. تهران: انتشارات مجد.
صدر، سید محمدباقر (1405). دروس فی علم الاصول. جلد 2. قم: موسسة نشر الاسلامی.
عراقی، ضیاءالدین (1370). بدائع الافکار فی الأصول. تقریر هاشم املی. نجف اشرف: المطبعة العلمیة.
علوی، سید محمد تقی (1383). عرف وعادت در حقوق اسلام و ایران. تبریز: موسسة تحقیقاتی علوم انسانی اسلامی دانشگاه تبریز.
علیدوست، ابوالقاسم (1384). فقه و عرف. تهران: انتشارات پژوهشگاه فرهنگ و اندیشة اسلامی.
فیض، علیرضا (1371). «پویایی فقه در پرتو عرف یا در بستر زمان و مکان». مجلة کانون وکلا. صص 157-156.
قشقایی، حسین (1378). شیوة تفسیر قراردادهای حقوق خصوصی. قم: دفتر تبلیغات اسلامی حوزة علمیة قم.
کاتوزیان، ناصر (1377). فلسفة حقوق. جلد 2. تهران: شرکت سهامی انتشار.
----------- (1387). قواعد عمومی قراردادها. جلد 3. چاپ پنجم. تهران: شرکت سهامی انتشار.
----------- (1363). معاملات معوض- عقود تملیکی. چاپ سوم. تهران: انتشارات بهنشر.
کاملان، محمد صادق (1374). نقش و قلمروی عرف در فقه، مجموعة آثار کنگرة بررسی مبانی فقهی حضرت امام خمینی. جلد 9. تهران: موسسة تنظیم و نشر آثار امام خمینی (ره).
کی نیا، مهدی (1348). کلیات مقدماتی حقوق مدنی. تهران: انتشارات دانشگاه تهران.
گلباغی ماسوله، سیدعلی جبار (1378). درآمدی بر عرف. قم: مرکز انتشارات دفتر تبلیغات اسلامی حوزة علمیة قم.
محقق حلی، جعفر بن حسن (1423). معارج الاصول. مصحح محمدحسین رضوی کشمیری. قم: موسسة امام علی(ع).
محمدی، ابوالحسن (1384). مبانی استنباط حقوق اسلامی. چاپ بیستم. تهران: انتشارات دانشگاه تهران.
مظفر، محمدرضا (1430). أصول الفقه. جلد 1. قم: موسسة النشر الاسلامی التابعه لجماعه المدرسین.
مکارم شیرازی، ناصر (1386). العروة الوثقی مع تعلیقات (خمینی، خویی، گلپایگانی، مکارم). جلد2. قم: مدرسة الامام علی بن ابی طالب (ع).
مغنیه، محمد جواد (1975). علم أصول الفقه فی ثوبه الجدید. بیروت: دارالعلم للملایین.
موسوی بجنوردی (1371). «نگرشی جدید بر ضمان عقدی و احکام آن». مجلة  قضایی و حقوقی دادگستری. شمارة 4.
نائینی، محمدحسین (1376). فوائد الاُصول. جلد 4. قم: جامعه مدرسین.
------------ (1418). منیة الطالب. جلد3. قم: انتشارات موسسة نشر اسلامی.
واسعی، محمد (1387). جایگاه عرف در فقه. چاپ دوم. کانون اندیشة جوان.
----------- (1379). «فقه و عرف، فقه شیعه، راهبرد و کارکرد». مجلة قبسات. شمارة 15 و 16.