ماهیت و شرایط اختصاصی انعقاد قرارداد مرابحه در حقوق ایران

نوع مقاله : علمی- پژوهشی

نویسندگان

1 استادیار دانشکدة حقوق دانشگاه شهید بهشتی

2 دانش آموختة کارشناسی ارشد دانشگاه شهید بهشتی و دانشجوی رشتة حقوق خصوصی مقطع دکتری مؤسسة عالی آموزش و پژوهش مدیریت و برنامه ریزی

چکیده

مرابحه که در کتاب‌های فقهی ذیلِ تقسیم‌بندی‌های عقد بیع به آن اشاره شده، چندی است که با تصویب قانون برنامة پنجم توسعة جمهوری اسلامی ایران به تصریح قانون، وارد عرصة حقوقی کشور ما شده است. به‌کارگیری صحیح هر قرارداد و نیز استفاده از ظرفیت‌های قانونی کامل آن در نظام حقوقی، در درجة اول مستلزم آن است که آن قرارداد به درستی شناخته شود. قرارداد مرابحه نیز از این امر مستثنا نیست. آییننامه و دستورالعمل اخیرالتصویب مربوط به این عقد در حوزة بانکی، حاوی مقرراتی است که دقت و واکاوی مجدد در این عقد را ناگزیر می‌سازد. از جمله مهم‌ترین مقرره‌ای که با نگاهی اجمالی به مقررات وضع‌شده دربارة این قرارداد می‌توان به‌ آن پی برد، گسترش موضوعی این قرارداد به بخش اموال و خدمات است که این امر افزون بر تلاش‌ها برای یافتن ماهیت این قرارداد، ما را به تعمق و نگاهی دوباره به شرایط اختصاصی بیان شده در متون فقهی برای تشکیل این قرارداد وا می‌دارد. با مراجعه به متون فقهی و نیز مقررات وضع‌شده درمی‌یابیم قرارداد مرابحه که فقها آن را ذیل قرارداد بیع تشریح و بررسی کرده‌اند، ماهیتاً عقد بیع نبوده و دراساس شیوه و قالبی است که می‌توان طبق آن هر آنچه از قرارداد سابق (چه بیع و چه غیر بیع) به دست آمده باشد، با افزودن مقدار مشخصی سود به مبلغ تحصیل موضوع قرارداد (رأس‌المال) به دیگری واگذار کرد. بنابراین رعایت شرایط اختصاصی انعقاد این قرارداد، صرفاً صحت چنین شیوة واگذاری را، نه صحت ماهیت عقد، تضمین می‌کند.

کلیدواژه‌ها


اوصیاء، دکتر پرویز(1371). تدلیس (مطالعة تطبیقی در حقوق فرانسه، انگلیس، اسلام و ایران)، تحولات حقوق خصوصی. چاپ دوم. انتشارات دانشگاه تهران.
بحرانى، آلعصفور، یوسف‌بن احمدبن ابراهیم (1405). الحدائق الناضره فی أحکام العتره الطاهره. جلد 19. چاپ اول. قم: دفتر انتشارات اسلامى وابسته به جامعة مدرسین حوزة علمیة قم.
جعفری لنگرودی، محمد جعفر (1388). دایره‌المعارف حقوق مدنی و تجارت. جلد 1. چاپ اول. تهران: انتشارات کتابخانة گنج دانش.
جعفری لنگرودی، محمدجعفر (1386). مبسوط در ترمینولوژی حقوق. جلد 5. چاپ سوم. تهران: انتشارات گنج دانش.
جمعى از پژوهشگران زیر نظر شاهرودی، سید محمود هاشمی (1417). معجم فقه الجواهر. جلد ‌5. چاپ اول. لبنان: الغدیر للطباعه و النشر و التوزیع، بیروت.
حلّى، علامه، حسن بن یوسف بن مطهر اسدى (1414). تذکرة الفقهاء. (ط - الحدیثه). جلد 1. قم: مؤسسة آل‌البیت علیهم السلام.
حماد، نزیه (1429). معجم المصطلاحات المالی هو الاقتصادیة فی لغة الفقهاء. چاپ اول. دمشق: انتشارات دارالقلم،.
الزحیلی، وهیه (1405). الفقه الإسلامی و ادلته. جزء الرابع (نظریات الفقهیه و العقود). چاپ دوم. دمشق: انتشارات دارالفکر.
سبزوارى، محقق، محمد باقربن محمد مؤمن (1423). کفایة الأحکام. جلد ‌1. چاپ اول. قم: دفتر انتشارات اسلامی وابسته به جامعة مدرسین حوزه علمیة قم.
سلطانی، محمد (1393). حقوق بانکی. چاپ دوم. تهران: انتشارات میزان.
سمرقندی، علاءالدین (1405). تحفة الفقهاء. جلد 2. چاپ اول. بیروت: دارالکتب العلمیه.
صاحب جواهر، محمد حسن‌بن باقر (بی تا). معجم فقه الجواهر. جلد 5. مؤسسة دایره المعارف فقه اسلامی. بیروت: انتشارات الغدیر، بیروت.
صاحب جواهر، محمد حسن‌بن باقر (بی تا). جواهر الکلام فی شرح شرائع الاسلام. جلد 23. تهران: انتشارات دار الکتب الإسلامیة.
صفایی، سید حسین (1384). دوره مقدماتی حقوق مدنی. جلد 1 (اشخاص و اموال). چاپ چهارم. تهران: انتشارات میزان.
طوسى، ابوجعفر، محمدبن حسن (1387). المبسوط فی فقه الإمامیه. جلد ‌2. چاپ سوم. تهران: المکتبه المرتضویه لإحیاء الآثار الجعفریه.
عاملى، شهید ثانى زین الدین‌بن على (1410). الروضة البهیة فی شرح اللمعة الدمشقیة (المحشّى، کلانتر). جلد ‌3. چاپ اول. قم: کتابفروشی داورى.
عاملى، کرکى، محقق ثانى، على‌بن حسین (1409). رسائل المحقق الکرکی. جلد 1. چاپ اول. قم: کتابخانة آیه الله مرعشى نجفى و دفتر نشر اسلامی.
قمى، سید تقى طباطبایى (1423). الدلائل فی شرح منتخب المسائل. جلد ‌4. چاپ اول. قم: کتابفروشی محلاتی.
کاتوزیان، ناصر (1384). عقود معین. جلد 1. چاپ نهم. تهران: شرکت سهامی انتشار.
کاتوزیان، ناصر (1385). عقود معین. جلد 4. چاپ پنجم. تهران: شرکت سهامی انتشار.
کاتوزیان، ناصر (1392). قواعد عمومی قراردادها. جلد 1. چاپ هفتم. تهران: شرکت سهامی انتشار.
گروه گردآورندگان به سرپرستی میرجلال الدین کزازی (1390). واژه نامة پارسی سره. نسخة PDF. چاپ اول. تهران: انتشارات فرهنگستان زبان پارسی.
محقق داماد، سید مصطفی (1389). قواعد فقه (بخش مدنی؛ مالکیت، مسئولیت). تهران: مرکز نشر علوم اسلامی.
محمود عبد الرحمان (بی تا). معجم المصطلحات و الألفاظ الفقهیة. جلد‌3.
مکارم شیرازی، ناصر (1425). انوار الفقاهة (کتاب البیع). جلد 1. قم: مدرسه الامام علی‌بن ابیطالب علیه السلام.
موسویان، سید عباس ( پاییز1390). «امکان‌سنجی کاربرد مرابحه در بانکداری بدون ربا». فصلنامة روند پژوهش‌های اقتصادی. سال نوزدهم. شمارة 59.
موسویان، سید عباس (زمستان 1386). «طراحی کارت‌های اعتباری در بانکداری بدون ربا براساس بیع مرابحه». فصلنامة علمی پژوهشی اقتصاد اسلامی. سال هفتم. شمارة 28.
موسوى خمینى، سیدروح اللّه (1421). کتاب البیع (للإمام الخمینی). دورة 5 جلدی. جلد 1. چاپ اول. تهران: مؤسسة تنظیم و نشر آثار امام خمینى قدس سره.
موسوی خمینی، سید روح الله (1376). استفتائات جدید. جلد‌1. قم: انتشارات جامعه مدرسین حوزةعلمیة قم.