بررسی قلمرو اجرایی، احکام و آثار حق حبس در عقود معاوضی (با نگاهی تطبیقی به فقه امامیه و حقوق مدنی ایران)

نوع مقاله : علمی- پژوهشی

نویسندگان

1 استاد گروه فقه و مبانی حقوق اسلامی، دانشگاه فردوسی مشهد

2 دانشجوی دکتری فقه و مبانی حقوق اسلامی، دانشگاه فردوسی مشهد، پردیس بین الملل

چکیده

حق حبس حق خودداری از انجام تعهد تا اجرای آن توسط طرف مقابل و از جمله حقوقی است که اغلب در عقود معاوضی، مانند بیع و اجاره، وجود دارد. می‌توان گفت معیار برتر برای تشخیص این عقود از عقود غیرمعاوضی، وجود دو تعهد و تقابل میان آنهاست. چنان‌که اگر یکی از این دو عامل از بین برود، عقد معاوضی نخواهد بود. انگیزه و ضرورت تدوین این مقاله، افزون بر قلمرو اجرایی حق حبس و اختصاص‌نیافتن این حق به بیع، بیان احکام و آثار این حق در عقود معاوضی از دیدگاه فقها و حقوق‌دانان، و روش تحقیق آن، کتابخانه‌ای و استفاده از نرم‌افزارهای معتبر فقهی است.
همچنین این نوشتار افزون بر قلمرو اجرایی حق حبس، به تبیین احکام و آثار این حق در عقود معاوضی پرداخته و نتیجه گرفته است که قلمرو اجرایی حق حبس محدود به عقد بیع نیست، بلکه در عقود معاوضی دیگر، مانند اجاره و صلح معاوضی، وجود دارد و از جمله آثار و احکامی که این حق دارد، می‌توان امانی بودن ید اعمال‌کنندة حق حبس و نیاز نداشتن به اقامة دعوا و حکم دادگاه برای اجرای این حق را بیان کرد که خود اسباب تسهیل به حق تضییع‌شده را فراهم می‌کند.

کلیدواژه‌ها


آخوند خراسانی، محمدکاظم(1406). حاشیة المکاسب. دورة یک جلدی. چاپ اول. تهران: وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی.
اصفهانی، محمدحسین (1418). حاشیة المکاسب. جلد 1. قم: دارالمصطفی لاحیاء التراث.
امامی، حسن (1377). حقوق مدنی. جلد 1. چاپ بیست ویکم. تهران: اسلامیه.
انصاری، مرتضی‌بن محمد امین (1415). کتاب المکاسب. دورة 6 جلدی. چاپ اول. قم: کنگرة جهانی بزرگداشت شیخ اعظم انصاری.
بهرامی احمدی، حمید (1385). کلیات عقود و قراردادها. حقوق مدنی3. چاپ اول. تهران: اطلاعات.
جعفری لنگرودی، محمدجعفر (1386). ترمینولوژی حقوق. چاپ هجدهم. تهران: کتابخانة گنج دانش.
جعفری لنگرودی، محمدجعفر (1368). حقوق خانواده. چاپ اول. تهران: کتابخانة گنج دانش.
حائری شاهباغ، علی(1379). شرح قانون مدنی. جلد 1. چاپ اول. تهران: کتابخانة گنج دانش.
حسینی مراغی، عبدالفتاح بن‌علی (1417). العناوین الفقهیه. جلد 2. چاپ اول. قم: دفتر انتشارات اسلامی وابسته به جامعة مدرسین حوزة علمیة قم.
خوئی، ابوالقاسم (بی‌تا). مصباح الفقاهه. جلد 3. بی‌جا. بی‌نا.
سروی، محمد باقر (1391). حقوق مدنی کاربردی. چاپ اول. تهران: فکرسازان.
سنهوری، عبدالرزاق احمد (1973). الوسیط فی شرح القانون المدنی. جلد 2. لبنان: دارالاحیاء التراث العربی.
شهیدی، مهدی (1384). آثار قراردادها و تعهدات. جلد 3. چاپ دوم. تهران: مجد.
شهیدی، مهدی (1382). حقوق مدنی (6)؛ عقود معین 1. چاپ اول. تهران: مجد.
شهیدی، مهدی (1385). مجموعه مقالات حقوقی. چاپ اول. تهران: مجد.
صاحب جواهر، محمد حسن‌بن باقر (1404). جواهر الکلام فی شرح شرائع الاسلام. دورة 43جلدی. چاپ هفتم. بیروت: دارالاحیاء التراث العربی.
طباطبائی، علی‌بن محمد (1418). ریاض المسائل. دورة 16 جلدی. چاپ اول. قم: مؤسسة آل‌البیت علیهم السلام.
طوسی، محمد بن حسن (1387). المبسوط فی فقه الامامیة. دورة 8 جلدی. چاپ سوم. تهران: المکتبة المرتصوی لاحیاء الآثار الجعفری.
علی احمدی جشفقانی، حسین (1375). اجرای تعهد قراردادی. چاپ اول. ورامین: بی‌نا.
قنبری، محمدرضا (1372). مجموعه مقالات حقوقی. چاپ اول. تهران: گنج دانش.
قنواتی، جلیل و دیگران (1379). حقوق قراردادها در فقه امامیه. چاپ اول. تهران: سمت.
کاتوزیان، ناصر(1387). حقوق مدنی، قواعد عمومی قراردادها. جلد 4. چاپ پنجم. تهران: شرکت سهامی انتشار.
کاتوزیان، ناصر (1386؛ ب). دورة مقدماتی حقوق مدنی، اعمال حقوقی؛ قرارداد ایقاع. چاپ دوازدهم. تهران: شرکت سهامی انتشار.
کاتوزیان، ناصر (1378). حقوق مدنی: معاملات معوض عقود تملیکی. چاپ هفتم. تهران: شرکت سهامی انتشار.
کاتوزیان، ناصر(1387). حقوق مدنی، قواعد عمومی قراردادها. جلد 4. چاپ پنجم. تهران: شرکت سهامی انتشار.
کاتوزیان، ناصر (1379). حقوق مدنی: عقود معین. جلد 2. چاپ پنجم. تهران: گنج دانش.
کاتوزیان، ناصر. (1386؛ الف). دورة مقدماتی حقوق مدنی. جلد 1و2. چاپ دهم. تهران: گنج دانش.
میرزای قمی، ابوالقاسم‌بن محمد حسین (1413). جامع الشتات فی اجوبة السوالات. مصحح مرتضی رضوی. چاپ اول. تهران: بی‌نا.
منصور، جهانگیر (1388). قانون تجارت. چاپ هفتاد و هشتم. تهران: نشر دیدار.
منصور، جهانگیر (1380). قانون مدنی. چاپ دهم. تهران: نشر دوران.
نائینی، میرزا محمد حسین غروی (1371). منیة الطالب فی حاشیة المکاسب. دورة دو جلدی. چاپ اول. تهران: مکتبة المحمدیه.
نائینی، میرزا محمد حسین غروی (1413). المکاسب و البیع. چاپ اول. قم: دفتر انتشارات اسلامی وابسته به جامعة مدرسین قم.
نوین، پرویز خواجه پیری، عباس (1382). حقوق مدنی: عقود معین. چاپ دوم. تهران: پیام نور.