نوع مقاله : علمی- پژوهشی
نویسندگان
1 دکترای تخصصی حقوق خصوصی، دانشگاه علوم اسلامی رضوی، مشهد، ایران.
2 دانشجوی دکتری حقوق خصوصی، دانشکده حقوق و علوم سیاسی دانشگاه خوارزمی، تهران، ایران، پژوهشگر پژوهشگاه قوه قضائیه.
چکیده
نظریه عرضی بودن ضمانت اجراها بهعنوان نظریهای شناختهشده در مبانی فقهی و حقوقی بیان میدارد حق فسخ قرارداد، همعرض، با الزام متعهد به انجام تعهدات بوده و مبنای پیدایش آن میتواند هرگونه نقض و یا تخلف نسبت به تعهدات قراردادی باشد. بهتعبیری تخلف از انجام تعهد به معنای عدم انجام تعهد را موجد حق فسخ قرارداد برای متعهدله تلقی کردند و این تخلف از انجام تعهد را در معنای عام دانستند که امتناع از انجام تعهد به معنای عام (یعنی امتناع به هر شکلی) نیز میتواند از شقوق آن به شمار آید. بنابر نظرات و استدلالهای متعدد برخی از فقها، امتناع از انجام تعهد، ولو آنکه در مقام حق حبس باشد، نیز میتواند موجب فسخ قرارداد شود، چه اینکه انجام تعهد و وفای به عهد در مقابل امتناع و تخلف از انجام تعهد دانسته شده است. به عبارت دیگر، حق حبس مستند به ماده 377 قانون مدنی، امتناع از انجام تعهد محسوب شده که دلیلی برای ایجاد خیار فسخ برای متعهدله است. این پژوهش به روش کتابخانهای و به شیوه توصیفی-تحلیلی با تبیین نظریه عرضی بودن ضمانت اجراها در نظامهای حقوقی مختلف، اسناد بینالمللی و دکترین حقوقی، تحلیل و نقد کارایی حق حبسِ مستنبط از ماده 377 قانون مدنی، خصوصاً در نظریه عرضی بودن ضمانت اجراها را مورد بررسی و مطالعه قرار میدهد.
کلیدواژه‌ها
موضوعات
ابن ادریس حلی، محمد بن منصور بن احمد. (1410). السرائر الحاوی لتحریر الفتاوى. ج 2. قم: دفتر انتشارات اسلامى وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم.
احمدی، حسین علی. (1375). اجرای تعهد قراردادی. تهران: انتشارات برهمند.
اسماعیلی، محسن؛ توکلیکیا، حامد. (1390). «شرط ارتکازی در فقه امامیه و حقوق ایران». پژوهشنامه حقوق اسلامی، سال12، شماره 2، صص 151-190.
امینی، اعظم؛ حائری، محمدحسن و ناصری مقدم، حسین. (1396). «بررسی فقهی حقوقی موجدات و مسقطات حق حبس در عقود معاوضی». جستارهای فقهی و اصولی، سال3، شماره پیاپی نهم، صص 91-112.
انصاری، شیخ مرتضی. (1411). کتاب المکاسب. (ط-القدیمه). قم: منشورات دارالذخائر.
ایروانى، على بن عبدالحسین نجفى. (1406). حاشیة المکاسب. تهران: وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامى.
بازگیر، یدالله. (1377). آراء دیوان عالی کشور در امور حقوقی. تهران: نشر ققنوس.
باقری، احمد و طباطبایی، سیدمحمد. (1384). «حق حبس». مجله مطالعات اسلامی، شماره 67، صص 81-114.
تبریزى، جواد بن على. (بیتا). استفتاءات جدید (تبریزى). ج2. چاپ اول. قم: بینا.
جعفری لنگرودی، محمدجعفر. (1378). حقوق تعهدات. تهران: انتشارات گنج دانش.
حسنزاده، منصوره. (1401). کد مدنی فرانسه؛ حقوق قراردادها، تعهدات و ادله اثبات دعوا. تهران: شرکت سهامی انتشار.
حسینى روحانى، سیدمحمد صادق. (1420). المرتقى إلى الفقه الأرقى-کتاب الخیارات. تهران: مؤسسة الجلیل للتحقیقات الثقافیه (دار الجلی).
خمینی، سیدروحاللّه. (1421). کتاب البیع. تهران: مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینى.
خویى (شهید)، سیدمحمدتقى موسوى. (1414). الشروط أو الالتزامات التبعیة فی العقود. بیروت: دار المؤرخ العربی.
خویى، سیدابوالقاسم موسوى. (1410). منهاج الصالحین. قم: نشر مدینه العلم.
خویى، سیدابوالقاسم موسوى. (1417). مصباح الفقاهه (المکاسب). مقرر: محمدعلی توحیدی تبریزی. قم: انصاریان.
رودیجانی، محمدمجتبی. (1396). حقوق مدنی3 مسئولیت قراردادی (ضمانتهای اجرای مفاد قرارداد). تهران: کتاب آوا.
رهپیک، حسن. (1387). حقوق مدنی عقود معین (1). تهران: انتشارات خرسندی.
ریاحی، علیاصغر؛ صادقی، محمود و پارساپور، محمدباقر. (1397). «تقدم حق الزام به اجرای تعهد بر فسخ و رویه قضایی». مجله حقوق خصوصی، دوره پانزدهم، شماره 2، صص 241-259.
سبزوارى، سیدعبدالأعلى. (1413). مهذّب الأحکام. قم: مؤسسه المنار.
سنهوری عبدالرزاق. (1998). الوسیط، منشورات الحلبی الحقوقیه. بیروت: بینا.
سیستانى، سیدعلى حسینى. (1417). منهاج الصالحین. قم: دفتر حضرت آیهالله سیستانى.
شیروی، عبدالحسین. (1400). حقوق قراردادها. تهران: سمت.
شیروی، عبدالحسین. (1377). «فسخ قرارداد در صورت امتناع متعهد از انجام تعهد در حقوق ایران». مجله مجتمع آموزش عالی قم، شماره اول، سال اول، صص 119-139.
صابریان علیرضا. (1388). «ماهیت شرط بنایی از نظر فقه امامیه و حقوق مدنی». فصلنامه دین و سیاست، شماره 21-22، صص 3-22.
صفا، محمدعلی. (1388). «حق حبس». فصلنامه تخصصی فقه و تاریخ تمدن، سال پنجم، شماره بیستم، صص 59-88.
صفایی، سیدحسین؛ الفت، نعمتالله (1389). «اجرای اجباری عین تعهد و تقدم آن بر حق فسخ قرارداد». دوفصلنامه مفید، شماره 79، شماره هجدهم، صص 52-63.
صفایی، سیدحسین. (1398). قواعد عمومی قراردادها. تهران: میزان.
طباطبایی یزدی، سیدمحمدکاظم. (بیتا). عروه الوثقی. بیروت: مؤسسه الاعلمی مطبوعات.
طوسى، ابوجعفر محمدبن حسن. (1387). المبسوط فی فقه الإمامیه. تهران: المکتبه المرتضویه لإحیاء الآثار الجعفریه.
عاملى، سیدجوادبن محمد حسینى. (بیتا). مفتاح الکرامه فی شرح قواعد العلاّمه (ط-القدیمه). بیروت: دار إحیاء التراث العربی.
عاملى (شهید اول)، محمد بن مکى. (1417). الدروس الشرعیه فی فقه الإمامیه. چاپ دوم. قم: دفتر انتشارات اسلامى وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم.
عدل (منصور السلطنه)، مصطفی. (1385). حقوق مدنی. بیجا: طه.
عظیمزاده، فائزه. (1390). «حق حبس در نظام حقوقی خانواده در اسلام». فقه و حقوق خانواده، شماره 54، صص 1-23.
فروحی، حمید. (بیتا). «lien یا حق توقیف مال برای جبران هزینه طلبکار در حقوق آمریکا و مقایسه اجمالی آن با حق توقیف در حقوق ایران». مجله کانون وکلا، قابل دسترسی در سایت پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی پرتال جامع علوم انسانی.
فیاض کابلی، محمداسحاق (بیتا). منهاج الصالحین (للفیاض). بیجا: بینا.
قاسمزاده، سیدمرتضی. (1389). ضمانت اجرای تأخیر در پرداخت ثمن. تهران: سازمان مطالعه و تدوین کتب علوم انسانی دانشگاهها (سمت).
خیری جبر، علی؛ قبولی درافشان، سید محمد مهدی و انصاری، اعظم. (1397). «تأثیر تخلف از انجام تعهدات قراردادی در پیدایش حق فسخ (مطالعه تطبیقی در حقوق ایران و برخی نظام های حقوقی اسلامی و غربی)». فصلنامه پژوهشهای تطبیقی حقوق اسلام و غرب، دوره 5، شماره چهارم، صص 91-121.
کاتوزیان، ناصر. (1376). حقوق مدنی، قواعد عمومی قراردادها. تهران: سهامی انتشار.
کاتوزیان، ناصر. (1398). حقوق مدنی، قواعد عمومی قراردادها. تهران: سهامی انتشار.
کاشانی، سیدمحمود. (1352). نظریه تقلب نسبت بقانون «حیل». بینا: بیجا.
گرجی، ابوالقاسم. (1387). مبانی حقوق اسلامی. تهران: انتشارات مجد.
محبی،ابوالفضل. (1393). «تحلیل اقتصادی ضمانت اجراهای مدنی نقض تعهدات پولی». مجله حقوقی دادگستری، سال 78، شماره 78، صص 113-144.
مراغى، سیدمیر عبدالفتاح بن على حسینى. (1417). العناوین الفقهیه. قم: دفتر انتشارات اسلامى وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم.
مروی، جواد. (1393). تقریرات درس خارج فقه. مشهد: دانشگاه علوم اسلامی رضوی.
موسوی، حیدر. (1433). درس خارج فقه. مدرسه فقاهت. بیروت: دروس حوزة العلمیه.
دارابپور، مهراب و دارابپور، محمدرضا. (1394). حقوق قراردادها. تهران: جنگل و جاودانه.
میرزاى قمّى گیلانی، ابوالقاسم بن محمدحسن. (1413). جامع الشتات فی أجوبة السؤالات. تهران: مؤسسه کیهان.
نجفى، محمدحسن. (1404). جواهر الکلام فی شرح شرائع الإسلام. بیروت: دار إحیاء التراث العربی.
نهرینی، فریدون. (1394). ماهیت و آثار فسخ قرارداد در حقوق ایران. تهران: گنج دانش.
Aamili, Seyyed Javad bin Mohammad Hosseini. (No Date). Miftah al-Karamah in the explanation of the rules of al-alama (i-al-qadimah). Beirut. (in Arabic)
Adl (Mansour al-Sultaneh), Mustafa. (1385). Civil Rights. out of place: taha. (in Persain)
Ahmadi, Hossein Ali. (1375). Implementation of contractual obligations. Tehran: Barhamand Publications. (in Persain)
Amini, Azam; Haeri, Mohammad Hassan and Naseri Moghadam, Hossein. (2016). "Jurisprudential examination of the creations and muscats of the right of lien in barter contracts". Jurisprudential and Usuli Essays, year 3, 9th serial number, pages 91-112. (in Persain)
Ansari, Sheikh Morteza. (1411). Kitab al-Masab, (I-al-Qadima). Qom: Dar al-Zhakhar charters. (in Arabic)
Azimzadeh, Faezeh. (2018). "The right of imprisonment in the family legal system in Islam". Fiqh and family law, number fifty-four, pages 1-23. (in Persain)
Bazgir, Yadullah. (1377). Opinions of the Supreme Court in legal matters. Tehran: Nash Ghoqnos. (in Persain)
Bagheri, Ahmad and Tabatabai, Seyyed Mohammad. (2004). lien Journal of Islamic Studies, No. 67, pages 114-81. (in Persain)
Darabpur, Mehrab; Darabpour, Mohammad Reza. (2014). Contract law. Tehran: Jangal and Javadane. (in Persain)
Khomeini, Seyyedrouh Allah Mousavi. (1421). Book of sale Tehran. Imam Khomeini Works Editing and Publishing Institute. (in Arabic)
Khoi (martyr), Seyyed Mohammad Taqi Mousavi. (1414). Dependent conditions or obligations in contracts. Beirut: Dar al-Mu'rokh al-Arabi. (in Arabic)
Khoi, Sidabo al-Qasim Mousavi. (1410). Minhaj al-Salehin. Qom: publishing Madinat al-Alam. (in Arabic)
Khoi, Sidabu al-Qasim Mousavi. (1417). Misbah Al-Fiqahah (Al-Makasab). Instructor: Mohammad Ali Tahidi Tabrizi. Qom: Ansarian. (in Arabic)
Rudijani, Mohammad Mojtabi. (2016). Civil rights 3. Contractual liability (guarantees of the implementation of the provisions of the contract). Tehran: Ava book. (in Persain)
Rahe Pik, Hassan. (2007). Civil rights of certain contracts (1). Tehran: Khorsandi Publications. (in Persain)
Riahi, Ali Asghar; Sadeghi, Mahmoud and Parsapour, Mohammad Baqer. (2017). "Precedence of the obligation to fulfill the obligation over termination and judicial procedure". Journal of Private Law, Volume 15, Number 2, Pages 241-259. (in Persain)
Sabzevari, Seyyed Abd al-Oghal. (1413). Mahdhab al-Ahkam. Qom: Al Manar Institute. (in Arabic)
Senhori Abdul Razzaq. (1998). Al-Wasit, al-Halabi charters of jurisprudence. Beirut: Bina. (in Arabic)
Sistani, Seyyed Ali Hosseini. (1417). Minhaj al-Salehin. Qom: office of Hazrat Ayatollah Sistani. (in Arabic)
Shiravi, Abdul Hossein. (1400). Rights of contracts. Tehran: side. (in Persain)
Shiravi, Abdul Hossein. (1377). "Termination of the contract if the obligee refuses to fulfill the obligation in Iranian law". Qom Higher Education Complex Magazine, first issue, first year, pages 119-139. (in Persain)
Sabrian Alireza. (1388). "The nature of the construction condition in terms of Imami jurisprudence and civil rights". Religion and Politics Quarterly, No. 21-22, pages 3-22. (in Persain)
Safa, Mohammad Ali. (1388). lien Specialized Quarterly Journal of Jurisprudence and History of Civilization, fifth year, 20th issue, pages 59-88. (in Persain)
Safai, Seyyed Hossein; Elfat, Nematullah. (1389). "Compulsory execution of the same obligation and its precedence over the right to terminate the contract". Mofid bi-quarterly, number 79, number 18, pages 52-63. (in Persain)
Safai, Seyyed Hossein. (2018). General rules of contracts. Tehran: Mizan. (in Persain)
Tabatabaei Yazdi, Seyyed Mohammad Kazem. (No Date). Arwa al-Waghti. Beirut: Al-Alami Press Institute. (in Arabic)
Tousi, Abu Jaafar Muhammad bin Hasan. (1387). Al-Mabusut in Imami jurisprudence. Tehran: al-Mortazawi Library for Revival of Al-Jaafari Antiquities. (in Arabic)
Farouhi, Hamid. "Lien or the right to seize property to compensate the creditor's expenses in American law and its brief comparison with the right of seizure in Iranian law", Lawyers' Association magazine, Beta, Beja, accessible on the website of the Research Institute of Humanities and Cultural Studies, the comprehensive portal of humanities. (in Persain)
Fayaz Kabuli, Mohammad Ishaq. (No Date). Minhaj al-Salehin (Lalfiyyaz). No place: no place (in Arabic).
Qasimzadeh, Syed Morteza. (2009). Guarantee of late payment. Tehran: organization for studying and compiling humanities books of universities (Samt). (in Persain)
Katouzian, Nasser. (1376). Civil rights, general rules of contracts. Tehran: publishing house. (in Persain)
Katouzian, Nasser. (2018). Civil rights, general rules of contracts. Tehran: publishing house. (in Persain)
Kashani, Seyyed Mahmoud. (1352). The theory of fraud compared to the "trick" law. No place: no Name. (in Arabic)
Maraghi, Sayyidmir Abdul Fattah bin Ali Hosseini. (1417). The titles of jurisprudence. Qom: Islamic publishing office affiliated with the community of teachers of the seminary of Qom. (in Arabic)
Meravi, Javad. (2013). Lectures on foreign jurisprudence. Mashhad: Razavi University of Islamic Sciences. (in Persain)
Mousavi, Haider. (1433). Foreign jurisprudence course. School of Jurisprudence, Beirut: Al-Alamieh Faculty of Law (in Arabic).
Mirza Qommi Gilani, Abul Qasim bin Muhammad Hasan. (1413). Jame al-Shatt in the answers to the questions. Tehran: Keihan Institute. (in Arabic)
Najafi, Sahib al-Jawahar, Muhammad Hassan. (1404). Jawaharlal Kalam in the explanation of the laws of Islam. Beirut. (in Arabic)
Nahrini, Fereydoun. (2014). The nature and effects of contract termination in Iranian law. Tehran: Ganj Danesh. (in Persain)
Irwani, Ali bin Abdul Hossein Najafi. (1406). profit margin Tehran, Ministry of Culture and Islamic Guidance. (in Arabic) 114-81. (in Persain)
Tabrizi, Javad bin Ali. (No Date). Istfatayat Jadid (Tabrizi), vol. 2, first edition. Qom: Bina. (in Arabic)
Jafari Langroudi, Mohammad Jaafar (1378). Obligations rights. Tehran: Ganj Danesh Publications. (in Persain)
Hassanzadeh, Mansoura. (1401). French Civil Code; The rights of contracts, obligations and proofs of litigation. Tehran: publishing company. (in Persain)
Hosseini Rouhani, Seyyed Mohammad Sadegh. (1420). Al-Murtaqi to al-Fiqh al-Arqi- Kitab al-Alkhiri. Tehran: Al-Jalil Cultural Research Institute (Dar Al-Jali). (in Arabic)
Khairi Jabr, Ali; Acceptance of Darafshan, Seyyed Mohammad Mahdi and Ansari, Azam. (2017). "The effect of violation of contractual obligations on the emergence of the right of cancellation (a comparative study in Iranian law and some Islamic and Western legal systems". Quarterly Journal of Comparative Studies of Islamic and Western Law, Volume 5, Number 4, Pages 121-91. (in Persain)
Georgian, Abulqasem. (1387). Basics of Islamic law. Tehran: Majd Publications. (in Persain)
Mohibi, Abulfazl. (2013). "Economic analysis of the guarantee of civil executions for violation of monetary obligations". Legal Journal of Justice, year 78, number 87, pages 113-144(in Persain).
)