بررسی فقهی و حقوقی انحلال قرارداد در اثر پاندمی

نوع مقاله : علمی- پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری، فقه و مبانی حقوق اسلامی، دانشکده الهیات، دانشگاه پیام نور، تهران، ایران.

2 دانشیار، فقه و مبانی حقوق اسلامی، دانشکده الهیات، دانشگاه پیام نور، تهران، ایران.

چکیده

در خصوص تأثیر عامل خارجی بر سرنوشت قرارداد بسته به ویژگی­های آن و نوع قرارداد، دیدگاه­های مختلفی وجود دارد. عده­ای آن را از باب تعذر تلقی کرده و قائل به بطلان قرارداد هستند و گروهی نیز از باب قهری­ بودن جهت جلوگیری از ورود ضرر، انفساخ را طریق انحلال عقد مطرح کرده­اند. برخی نیز با ابتنای بر جمع میان لزوم جلوگیری از ضرر و حفظ اصل لزوم، حق فسخ را کارآمد می­دانند. برخی نیز متعهد را مکلف به پرداخت قیمت روز عدم ایفای تعهد می­دانند. با توجه بـه اینکه پاندمی به مفهوم همه­گیری ناشی از بیماری­های مسری دارای خصلت­های پیشامدبودن، غیرقابل پیش­بینی بودن و غیرقابل­اجتناب بودن، ایفای تعهدات قراردادی را کلاً یا بعضاً به صورت موقت نه همیشگی غیر ممکن می­سازد، اختیار حق فسخ قرارداد از جانب متعهدله متقن به نظر می­رسد. پاندمی مترادف واژه جائحه به معنای آفت و بلای سماوی است که در نتیجه آن، هدف و غرض قرارداد غیر ممکن می­شود. در این نوشتار تلاش شده است تا با مطالعه توصیفی- تحلیلی از طریق گردآوری اطلاعات به شیوه کتابخانه­ای و با استفاده از رهیافت تطبیقی، ضمن مفهوم­شناسی پاندمی، مباحث مرتبط به آن از حیث تأثیر آن بر انحلال قرارداد از منظر فقهی و حقوقی بررسی شود.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


ابن منظور، محمدبن مکرم. (1405). لسان العرب. ج 10. قم: نشر ادب الحوزه.
امامی، میرسیدحسن. (1401). حقوق مدنی. ج 1. تهران: انتشارات مجد.
انصاری، شیخ مرتضی. (1374). مکاسب. چاپ سوم. قم: انتشارات دهاقانی (اسماعیلیان).
انصاری، شیخ مرتضی. (1413ق). مکاسب. ج 7. قم: مجمع الفکر الاسلامی.
انصاری، مسعود و طاهری، محمدعلی. (1384). دانشنامه حقوق خصوصـی. چاپ اول. تهران: انتشارات محراب فکر.
بجنوردی، حسن. (1389). القواعد الفقهیه. نجف.
بحرانی، یوسف‌بن‌احمد. (1369). الحدائق الناضره فی أحکام العتره الطاهره. ج 20. قم: دفتر انتشارات اسلامی.
بروجردی، مرتضی. (1426). المستند فی شرح العروة الوثقى. ج 20. قم: مؤسسه احیا آثار الامام‌ الخوئی.
جعفرى لنگرودى، محمدجعفر. (1373). دائره المعارف حقوق مدنی و تجارت. جلد اول. تهران: انتشارات سپهر و نشر مشعل آزادی.
جعفرى لنگرودى، محمدجعفر. (1380). فلسفه حقوق مدنى (اصول عامه اذن و اذنیات). چ 2. ج 2. تهران: انتشارات گنج دانش.
جعفرى لنگرودى، محمدجعفر. (1372). ترمینولوژی حقوق. تهران: انتشارات گنج دانش.
جواهری، شیخ محمد. (بی­تا). الواضح فی شرح العروة الوثقى. ج 11. بی­جا: العارف للمطبوعات
حرعاملی، حسین. (1378). وسائل الشیعه. ج 17. چاپ 7. تهران: انتشارات اسلامیه.
حسینی العاملی، شیخ محمد جوادالحسینی. (بی­تا). مفتاح الکرامه فی شرح قواعد العلامه. قم: مؤسسه آل بیت.
حلی، حسن ابن یوسف. (1410 ق). تذکره الفقهاء. چاپ 1. جلد 11. قم: مؤسسه آل البیت.
حلی، جعفر بن الحسن. (1409 ق). شرایع الاسلام. ج 2. تهران: استقلال.
داراب­پور، مهراب و داراب­پور، مریم. (1399). «ضمان ناشی از ویروس کرونا و تاثیر حدوث آن بر قراردادهای تجاری داخلی و بین­المللی». فصلنامه تحقیقات حقوقی - ویژه نامة حقوق و کرونا، شماره 3.
دلاورى، امیر (1392). «بررسى مفهوم و مصادیق قراردادهاى مستمر». مجله وکیل مدافع، شماره 8 و9.
راس‍ا، م‍ی‍ش‍ل‌ - ل‍ور. (۱۳۷۵). مسئولیت مدنی. ت‍ه‍ران: ن‍ش‍ر ح‍ق‍وق‍دان.‌
سبزواری، عبدالأعلی. (۱۴۱۳ ق). مهذب الأحکام فی بیان الحلال والحرام. ج ۱۷. چ ۴. قم: مؤسسة المنار.
السنهوری، عبدالرزاق. (1949). الوسیط فی شرح القانون المدنی الجدید. ج 1. لبنان: دار احیاء التراث.
شهید ثانى، زین‌الدین. (بی­تا). مسالک الافهام. ج 1. مؤسسة المعارف الإسلامیة الطبعه.
شهید ثانى، زین‌الدین. (1389). الروضه البهیه. ج 4. چاپ 6. قم: انتشارات مجمع الفکر الاسلامی.
شهید ثانى، زین‌الدین. (۱۴۱۰). الروضه البهیه فی شرح اللمعه الدمشقیه. قم: کتابفروشی داوری.
شهیدى، مهدى. (1384). تشکیل قراردادها و تعهدات. چاپ چهارم. تهران: انتشارات مجد.
شهیدى، مهدى. (1378). مجموعه مقالات حقوقی. چاپ دوم. تهران: انتشارات حقوقدان.
طوسی، محمد بن حسن بن علی بن حسن. (1410). المبسوط. تهران: مکتبه مرتضوی للحیاء الجعفری.
صفایی، سید حسین. (1382). دوره مقدماتی حقوق مدنی؛ قواعد عمومی قراردادها. جلد دوم. چاپ اول. تهران: نشر میزان.
صفایی، سید حسین. (1364). «قوه قاهره یا فورس ماژور (بررسی تطبیقی در حقوق تطبیقی و حقوق بین­الملل». مجله حقوقی بین­الملل، شماره 3.
صفایی، سید حسین و دیگران. (1387). حقوق بیع بین­المللی با مطالعه تطبیقی. چاپ دوم. تهران: انتشارات دانشگاه تهران.
طباطبائی قمی. (1413 ه ق). عمده المطالب فی التعلیق علی المکاسب. ج 4.  قم: محلاتی.
طباطبایی یزدی، محمدکاظم. (1440 ق). العروه الوثقی مع تعلیقات عده من الفقهاء. چاپ 6. جلد 5. قم: مؤسسه نشر اسلامی.
عاملی (شهید ثانی)، زین الدین بن علی. (1413 ه.ق). مسالک الافهام إلى تنقیح شرائع الإسلام. جلد 8. چاپ اول. قم: دفتر انتشارات اسلامى.
عبدالهی، محمد عبدالغنی و فیروزکوهی، محمدرضا. (1400). «جایگاه تحقیقات کیفی در پاندمی کووید ۱۹». مجله علمی پژوهشی دانشگاه علوم پزشکی شهید صدوقی یزد، دوره ۲۹، شماره ۲، صص ۳۴۵۲-۳۴۴۸.
غروی نائینی، میرزامحمدحسین. (1373). منیه الطالب فی حاشیه المکاسب‌. ج 1. تهران: المکتبه المحمدیه.
قمی، ابوالقاسم. (1411ه ق). جامع الشتات. ج 3. تهران: کیهان.
فاضل مقداد، مقداد بن عبدالله. (1385). کنز العرفان. ج 2. قم: دفتر تبلیغات اسلامی.
الفجال، عادل عبدالمجید. (2020). «احکام اعمال الاثر الرجعی لبطلان و فسخ العقد الایجار». مجله روح القوانین، ج 90.
فیض کاشانى، محمد بن مرتضی. (بی­تا). مفاتیح الشرایع. ج3. قم: مکتبه آیت الله العظمی المرعشی النجفی.
فیومی، احمد بن محمد. (1425 ق). المصباح المنیر. قم: هجرت.
کاتوزیان، ناصر. (1376). قواعد عمومی قرارداده. 5 مجلد. چاپ دوم. تهران: شرکت سهامی انتشار با همکاری شرکت بهمن برنا.
کاتوزیان، ناصر. (1371). حقوق مدنی، عقود معین. جلد 1. چاپ چهارم. زمستان. تهران: شرکت انتشار با همکاری شرکت بهمن برنا.
کاتوزیان، ناصر. (1386). دورۀ مقدمات حقوق مدنی، اعمال حقوقی (قرارداد  ایقاع). چاپ 12. تهران: شرکت سهامی انتشار.
کاتوزیان، ناصر. (1391). الزام­های خارج از قرارداد، مسئولیت مدنی. تهران: انتشارات دانشگاه تهران.
کاشف الغطاء، محمدحسین. (1359). انوارالفقاهه. نجف: مکتبه المرتضویه.
کرکی، علی­بن حسین. (۱۴۱۴ ق). جامع­المقاصد فی شرح القواعد. ج ۶. چ ۲. قم: مؤسسه آل­البیت­(ع).
کرکی، علی­بن حسین. (1409). رسائل. ج 1. قم: کتابخانه آیت الله مرعشی نجفی و دفتر نشر اسلامی.
گروه واژه‌گزینی (1396). فرهنگ واژه‌های مصوب فرهنگستان. جلد 13. تهران: فرهنگستان زبان و ادب فارسی.
محقق داماد، سیدمصطفی. (1401). قواعد فقه. تهران: انتشارات سمت.
مرندی، بابک و رفیعی، محمدتقی. (1402). «مطالعه تطبیقی
ماهیت حقوقی عدم اجرای تعهدات قراردادی به سبب پاندمی ویروس کرونا در سیستم حقوقی ایران و اسناد بین­المللی». مجله حقوق پزشکی، دوره هفدهم، شماره 58.
مغنیه، محمدجواد. (۱۴۲۱ ق). الفقه علی المذاهب الخمسه. ج ۲. چ ۱۰. بیروت: دارالتیار الجدید.
مغنیه، محمدجواد. (1421 ه.ق). فقه الامام الصادق(ع). ج 3. قم: مؤسسه انصاریان.‌
‌مکارم شیرازی، ناصر. (1428ه.ق). العروه الوثقی مع التعلیقات. ج 2. قم: مدرسه الامام على بن ابى طالب( ع).
موسوی بجنوردی، حسن. (۱۴۰۲ ق). القواعدالفقهیه. ج 2 و 5. قم: نشر الهادی.
موسوی خمینی، سید­روح­الله (1388). البیع. تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی.
نجفی، محمدحسن. (1410). جواهر الکلام فی شرح شرایع الاسلام. ج22. چاپ هفتم. تهران: دار الکتب الاسلامیه.
نفیسی، علی­اکبر. (1318). فرهنگ نفیسی. تهران: شرکت سهامی چاپ رنگین.
وکیلی مقدم، محمدحسین. (1401). «مبانی و اصول عامه عقود مستمر در مطالعه تطبیقی فقه اسلامی، حقوق ایران و غرب». فصلنامه پژوهش تطبیقی حقوق اسلام و غرب، سال نهم، شماره 4.