اصول تفسیری در احتمال و تعارض نسخ و تخصیص

نوع مقاله : علمی- پژوهشی

نویسندگان

1 استادیار، گروه حقوق خصوصی، دانشکدة حقوق، الهیات و علوم سیاسی، واحد تبریز، دانشگاه آزاد اسلامی، تبریز، ایران.

2 استاد، گروه حقوق، دانشکدة حقوق و علوم اجتماعی، دانشگاه تبریز، تبریز، ایران.

چکیده

یکی از موارد بهره‌جویی از اصول تفسیری در احتمال نسخ مادة قانونی یا تخصیص عموم آن و نیز در تعارض نسخ مادة قانونی و تخصیص عموم آن است. هر چند اصولیان تا حد امکان سعی دارند تعارض دو ماده را با استناد به قواعد تعارض عام و خاص حل نمایند، ولی گاهی شرایط امکان تخصیص وجود ندارد و ناچار باید به نسخ نظر داد. بنابراین سؤال اصلی تحقیق در این خصوص آن است که کدام اصول تفسیری در احتمال نسخ مادة قانونی یا تخصیص عموم آن و نیز در تعارض بین نسخ مادة قانونی و تخصیص عموم آن جاری است؟ ضرورت انجام این تحقیق علاوه بر کاربردی بودن در تنقیح قوانین، این است که تاکنون کسی بدان نپرداخته است. روش تحقیق در بررسی و یافتن پاسخ سؤال، توصیفی و تحلیلی است و تحقیق در پاسخ سؤال به این نتیجه رسیده است که اصل در احتمال نسخ، عدم نسخ و اصل در احتمال تخصیص، عدم تخصیص و نیز اصالت عموم عام است و جریان استصحاب اعتبار قانون در احتمال نسخ و اعتبار عموم عام در احتمال تخصیص یک مؤید است، اما در تعارض بین نسخ و تخصیص، اصل ترجیح تخصیص بر نسخ جاری می‌گردد، مشروط بر اینکه شرایط تخصیص فراهم باشد وگرنه نسخ بر تخصیص مقدم خواهد شد.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


قرآن کریم.
آیین‌نامه اصلاحی مورخ 16/12/1344 قانون معادن مصوب 21/02/1336.
اصلاح قانون معادن مصوب 27/12/1377 در تاریخ 22/08/1390.
امامی، سیدحسن (1371ش). حقوق مدنی. تهران: انتشارات کتابفروشی اسلامیه. چاپ 11.
باقری اصل، حیدر (1390). احکام عمومی فسخ قانونی. تبریز: انتشارات دانشگاه تبریز. چاپ اول.
ـــــــــــــ  (1399 ش). قواعد امری قراردادها در حقوق امامیه. تهران: انتشارات مجد. چاپ اول.
ـــــــــــــ (1400 ش). مبادی قواعد فقه. تهران: انتشارات مجد. چاپ دوم.
بیگدلی، سعید؛ حسینی، سیدمجتبی (1395ش). تفسیر اصولی قانون مدنی براساس آرا و اندیشه‌های بزرگان حقوق ایران. تهران: انتشارات مهرسا. چاپ اول.
جعفری ­لنگرودی، محمدجعفر (1376ش/ الف). حقوق اموال. تهران: گنج دانش. چاپ چهارم.
ـــــــــــــ (1376ش/ ب). دانش‌نامة حقوقی. دورة 5 جلدی. تهران: مؤسسة انتشارات امیرکبیر. چاپ ششم.
ـــــــــــــ (1396 ش). ترمینولوژی حقوق. تهران: گنج دانش. چاپ نهم.
ـــــــــــــ (1376ج/ ش). مقدمة عمومی علم حقوق. تهران: گنج دانش. چاپ چهارم.
ـــــــــــــ (1382 ش). مکتب‌های حقوقی در حقوق اسلام. تهران: گنج دانش. چاپ دوم.
حر عاملی، محمدبن حسن (1387 ق). وسائل الشیعه فی تحصیل المسائل الشریعه [وسائل]. تصحیح محمد رازی. بیروت: احیاء دارالتراث.
خراسانی، محمدکاظم [آخوند] (1366 ش). کفایه الاصول. محشی ابوالحسن مشکینی. تهران: کتابفروشی اسلامی. الطبعه التاسعه.
خطیبی قمی، سیدکمال (1393ش). کاربرد اصول فقه در قانون مدنی. تهران: دادآفرین. چاپ اول.
شمس، عبدالله (1388 ش). آیین دادرسی مدنی. تهران: انتشارات دراک. چاپ بیست و یکم.
شهیدی، مهدی (1391ش). ارث. تهران: انتشارات مجد.  چاپ هفتم.
صدر، محمدباقر (1406ق). دروسٌ فی علم الاصول. الحلفه الثالثه. بیروت: دارالکتب اللبنانی مکتبه المدرسه. الطبعه الثانیه.
عاملی، حسن (1365ش). معالم الدین و ملاذ المجتهدین. قم: مؤسسة النشر الاسلامی. الطبعه الاولی.
فیومی، احمدبن محمد (1405ق). المصباح المنیر فی غریب الشرح الکبیر للرافعی. قم: افست قم.
قافی، حسین؛ شریعتی،  سعید (1382ش). اصول فقه کاربردی. جلد 1 تا 3. تهران: سمت. چاپ دوم.
قانون آیین دادرسی مدنی مصوب 1318 و الحاقات و اصلاحات بعدی آن.
 قانون آیین دادرسی در امور مدنی مصوب 21/01/ 1379 ش.
قانون اعسار و افلاس مصوب 25 آبان 1310.
قانون اعسار مصوب اول دی 1313.
قانون امور حسبی مصوب 02/04/1319.
قانون تشکیلات و آیین دادرسی دیوان عدالت اداری مصوب 22/09/1390 مجلس شورای اسلامی و 25/3/1392 مجمع تشخیص نظام.
قانون تشکیلات و اختیارات سازمان حج و اوقاف و امور خیریه مصوب 02/10/1363.
قانون ثبت اسناد و املاک مصوب 26/12/1310 ش. و اصلاحات بعدی آن.
قانون دیوان عدالت اداری مصوب 25/09/1385 و اصلاحات بعدی آن.
قانون راجع به حفظ آثار ملی مصوب آبان 1309.
قانون مجازات اسلامی مصوب مورخ 1/2/1392.
قانون معادن مصوب 21/02/1336.
قانون معادن مصوب 27/02/1377.
قانون معادن مصوب 27/02/1377.
قانون مدنی مصوب 1307 و اصلاحات بعدی آن.
قمی، ابوالقاسم (1408ق). قوانین الاصول. قم: اسماعلیان.
کاتوزیان، ناصر (1371ش). مقدمة علم حقوق. تهران: شرکت انتشارات بهمن برنا. چاپ یازدهم.
ـــــــــــــ (1390ش). اثبات و دلیل اثبات. جلد 1 تا 2.
تهران: نشر میزان. چاپ هشتم.  
ـــــــــــــ (1374 ش). اعمال حقوقی. تهران: شرکت سهامی انتشارات. چاپ سوم.
کمالی دزفولی، سیدعلی (1369 ش). شناخت قرآن. تهران: سازمان چاپ و انتشارات وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی.
چاپ دوم.
محمدی، ابوالحسن (1385ش). مبانی استنباط حقوق اسلامی. تهران: انتشارات دانشگاه تهران. چاپ سوم.
مظفر، محمدرضا (1386ق). اصول الفقه. جلد 2. نجف: مؤسسة المعارف الاسلامیه. الطبعه الثانیه.