نوع مقاله : علمی- پژوهشی
نویسنده
دکترای حقوق خصوصی، دانشگاه پیام نور، تهران، ایران
چکیده
میراث زوجه همچون مفهوم ارث در فقه امامیه و بالتبع قانون مدنی ایران ویژگیهای خاصی دارد. کمیت میراث مزبور مبتنی بر آیات کریمه و لکن کیفیت آن بر خواسته از روایات معتبر از ائمه معصوم(ع) است. همه مذاهب اسلامی در کمیت میراث زوجه اقوال یکسانی دارند؛ لکن در کیفیت دچار اختلافاند و این اختلاف ناشی از استناد پیروان مذهب امامیه به روایات ائمه معصوم(ع) است. در بین فقهای مذهب امامیه نیز تعدد انظار وجود دارد. بر اساس قول مشهور ایشان تضییقاتی در مصادیق سهمبری زوجه وجود دارد که پس از شکلگیری نظام حقوقی ایران مورد استناد قرار گرفته است. قانونگذار ایرانی در سال 1387 با اصلاح ماده 946 قانون مدنی تحولی شگرف در کیفیت میراث زوجه ایجاد نمود که با مخالفتهای جدی از سوی فقهای معاصر مواجه شد. اهمیت تتبع در ضابطه اصولی بهکارگیری شده در تطور مزبور موجب خواهد شد تا مبنای آن در سایر موارد قانونی و حقوقی تسری یابد. واکاوی اندیشههای نوظهـور اصـولیین فقهای معاصر سبب میشود تا در تعلیل تطور میراث زوجه در قانون مدنی ایران توفیقات مضاعفی حاصل گردد. دو اندیشه مطرح وجود دارد: یکی اندیشه فهم اجتماعی نصوص و دیگری نظریه تأثیر مقتضیات زمان و مکان که در نهایت نظریه اخیرالذکر در این تعلیل مؤثرتر مینماید.
کلیدواژه‌ها
موضوعات
اختری، عباسعلی (بیتا). زمان و مکان و تحول موضوعات احکام. مجموعه مقلات کنگره نقش زمان و مکان.
رحیمی اصفهانی، عباسعلی و همکاران (1383). مجموعه قوانین مدنی. معاونت پژوهش. تدوین و تنقیح مقررات.
زارعی، محمدابراهیم (1380). تحقیقی پیرامون ارث از دیدگاه امامیه. تهران: دفتر انتشارات اسلامی.
صدر، محمدباقر (بیتا). همراه با تحول اجتهاد. قم: مؤسسه تحقیقات و نشر معارف اهل البیت (ع).
صدر، محمدباقر (بیتا). مجموعه آثار شهید صدر (تصویری از اقتصاد اسلامی). ترجمه دکتر جمال موسوی، روزبه. جلد ١. ص ٣٣ .
موسوی خمینی، روحالله (1368). صحیفه نور. تهران: مرکز مدارک فرهنگی انقلاب اسلامی.
ﻣﻄﻬﺮی، مرتضی (بیتا). اسلام و مقتضیات زمان. تهران: انتشارات صدرا.
مطهری، مرتضی (بیتا). نظام حقوق زن در اسلام. چاپ پانزدهم. تهران: انتشارات صدرا.
مطهری، مرتضی (1358). ده گفتار (اجتهاد در اسلام). تهران: صدرا.
مکارم شیرازی، ناصر (1388). ترجمه قرآن کریم. قم: مدرسه الامام علی بن ابیطالب (ع).
مکارم شیرازى، ناصر (1374). تفسیر نمونه. تهران: دارالکتب الاسلامیه.
نوری همدانی، حسین (بیتا). جایگاه بانوان در اسلام. قم: مؤسسه مهدی موعود(عج).
هاشمی، سیدمحمود (بیتا). فرهنگ فقه مطابق مذهب اهل بیت علیهم السلام. قم: مؤسسه دائرهالمعارف فقه اسلامی بر مذهب اهل بیت.
حرعاملی، محمد بن حسن (1414هـ). وسایل الشیعه. جلد 20. قم: مؤسسه آل البیت (علیه اسلام) الإحیاء التراث.
ابن بابویه، محمدبن علی، صدوق (بیتا). علل الشرایع. قم: نشر مؤمنین.
حرّ عاملی، محمدحسن (1104). تفصیل وسائل الشیعه الی تحصیل مسائل الشریعه. قم: مؤسسه آل البیت (علیهم السلام) لإحیاء التراث.
خلاف، عبدالوهاب (بیتا). مصادر التشریع الاسلامی فیما لانصّ فیه. کویت: دارالقلم.
حسین حامد حسان (بیتا). نظریه المصلحه فی الفقه الاسلامی. قاهره: مکتبه المتنبی.
الصدوق، محمد بن علی بن بابویه (381هـ). من لا یحضره الفقیه. قم: مؤسسه الإمام الهادی(ع).
الطباطبایی الحکیم، السید محسن (1327). «رساله فی حرمان الزوجه من بعض الارث». مجله فقه اهل بیت، شماره 33، قم.
الطوسى، ابوجعفر، محمدبن حسن (460). المبسوط فی الفقه الإمامیه. تهران: مکتبه المرتضویهال.
طوسی، محمدبن حسن (460هـ). الاستبصار فیما أختلف من الأخبار. تهران: دارالکتب الاسلامیه.
الطوسی، محمدبن حسن (460هـ). تهذیب الأحکام فی شرح المقنعه. تهران: دار الکتب الإسلامیه.
الطبرسی، فضل‌بن‌حسن (536 هـ). مجمع‌البیان. قم: مؤسسه آل البیت لأحیاء التراث.
مغنیه، محمدجواد (1421هـ). فقه الامام صادق. قم: مؤسسه انصاریان. جلد 6.
نورى طبرسى، میرزاحسین (1320). مُستَدرَکُ الوَسائل و مُستَنبَطُ المَسائل. قم: موسسه آل البیت(ع)، الاحیا التراث
اسکندری، الهام (بیتا). «نظریه فهم اجتماعی نصوص».
باقیزاده محمدجواد (پاییز 1393). «ضرورت حفظ نظام و منع اختلال در آن در فقه امامیه». شیعهشناسی، دوره 12، شماره 47.
باقرزاده مشکیباف، ﻣﺤﻤﺪﺗﻘﯽ (تابستان 1384). «عناصر تعیینکننده در حل مسائل مستحدثه». کاوشی نو در فقه، دوره 12، شماره 44.
بهروزی لک، غلامرضا (زمستان 1393). «ملاک احکام حکومتی در فقه سیاسی شیعه». علوم سیاسی، دوره 17، شماره 68.
پورمولا، سیدمحمدهاشم (بهار و تابستان 1390). «حق و حکم در فقه امامیه». پژوهشنامه حقوق اسلامی، شماره 33.
تقوی، سیدمرتضی (پاییز 1374). «تحول موضوعات در فقه». فقه اهل بیت، شماره 3.
حسینی، عبدالرحیم (تابستان 1394). «مطالعۀ تطبیقی ماهیت حکم شرعی در دانش اصول». پژوهشهای فقهی، دوره یازدهم، شماره 2.
حقیقت، سیدصادق (بهار 1384). «تحدید مصلحت». فرهنگ اندیشه، شماره 13.
حکمتنیا، محمود (بیتا). «تبیین نظریه منطقة الفراغ». مجله اقتصاد اسلامی، شماره 8.
جناتی، محمدابراهیم (بهار 1388). «سیر تحول فقه اجتهادی در بستر زمان». کاوشی نو در فقه، دوره 16، شماره 60 – 59.
حاجعلی، فریبا (زمستان 1381). «ثوابت و متغیرات در احکام». فقه و حقوق خانواده، شماره 28.
جناتی، محمدابراهیم (بهار 1382). «نظریه اجتهاد تفریعی و تطبیقی». فصلنامه علوم سیاسی، شماره 21.
جناتی، محمدابراهیم (بهار 1387). «ضرورت تحول کمی و کیفی اجتهاد». کاوشی نو در فقه، شماره 55.
جناتی، محمدابراهیم (بیتا). «نقش زمان و مکان در اجتهاد».
رضائی، محمدعلی (پاییز 1375). «دیدگاهها درباره تأثیر عنصر زمان و مکان بر اجتهاد». فصلنامه حضور، شماره 15.
رهبر، مهدی (بهار 1382). «مقایسه جایگاه مصلحت در فقه امامیه و اهل سنت». فصلنامه دین و ارتباطات، شماره 17.
رحیمیان، سعید (1374). «شیوه اکتشاف ملاک و نقش آن در تغییر احکام». فصلنامه نقد و نظر، دوره 2، شماره 5.
طباطبایی، سیدمحمدصادق (بهمن و اسفند 1382). «مبانی تطبیقپذیری قوانین اسلامی با تحولات اجتماعی». فصلنامه نامه مفید، سال نهم، شماره 40.
سبحانی، جعفر (بیتا). «زمان و مکان در اجتهاد». مجلّۀ فقه اهل بیت، سال یازدهم، شمارۀ 43.
صادقیمقدم، محمدحسن (پاییز و زمستان 1391). «تحول در ارث زن از اموال غیرمنقول». مجله دانش حقوق مدنی، شماره دوم.
عسکری، رضا (پاییز 1394). «ماهیت حکم وضعی و تفاوت آن با حکم تکلیفی از منظر اصولیون شیعه». رسائل، شماره 4، 30.
علیدوست، ابوالقاسم (پاییز 1384). «تبعیت یا عدم تبعیت احکام از مصالح و مفاسد تهران». فصلنامه حقوق اسلامی، دوره 2، شماره 6.
علیدوست، ابوالقاسم (پاییز 1387). «مصلحت در فقه امامیه». فصلنامه حقوق اسلامی، دوره 5، شماره 18.
علیشاهی قلعه جوقی، ابوالفضل؛ ارژنگ، اردوان (زمستان 1391). «مناسبت حکم و موضوع کارکردها و سازوکارهای تشخیص در بیان فقیهان». فقه و اصول، شماره 91.
فروغی، علیرضا (بهار و تابستان 1391). «بررسی فقهی - حقوقی مفهوم حق و ملک». آموزههای فقه مدنی، شماره 5.
فیاضی، مسعود (پاییز 1393). «تفاوت تنقیح مناط و الغای خصوصیت با قیاس». فصلنامه حقوق اسلامی، مقاله 4، دوره 11، شماره 42.
کلانتری، علیاکبر (بهار 1382). «تنقیح مناط، فقه». دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم، مقاله 3، دوره 10، شماره 35.
کلانتری، علیاکبر (بهار و تابستان 1376). «فقه و مصلحت نظام». کاوشی نو در فقه، شماره 11و 12.
گرجی، ابوالقاسم (بهار 1364). «حـق و حکم و فرق میان آنها». فصلنامه مطالعات حقوقی و قضائی، شماره 1، 30.
ملک افضلی اردکانی، محسن (بیتا). «آثار قاعدة حفظ نظام». فصلنامه حکومت اسلامی، شماره 58.
مبلّغى، احمد (بیتا). «نقش زمان در تحول سیره ها و واژگان از نگاه شهیدصدر». مجله فقه اهل بیت علیهم السلام (فارسى)، جلد 24.
میرخلیلی، سیداحمد (بیتا). «فقه و ملاکات احکام». مجله قبسات، شماره 15و 16.
نظرزاده، عبدالله (تابستان 1392). «مصلحت و نقش آن در استنباط احکام شرعی و حکومتی». سیاست متعالیه، دوره 1، شماره 1.
نقیبی، سیدابوالقاسم (زمستان 1385). «تحلیلی بر حکم یا حق بودن حجاب». فقه و حقوق خانواده، شماره 44.
نوایی، علیاکبر (خرداد و تیر 1381). «موضوعشناسی فقهی و رابطه آن با علوم». فصلنامه پژوهشهای اجتماعی، اسلامی، شماره 34.
هاشمى شاهرودى، سیدمحمود (بهار 1386). «میراث زوجه از اموال غیر منقول (1)». مجله فقه اهل بیت علیهم السلام (فارسى)، سال سیزدهم، شماره 49، جلد 49.
صدری، سیدمحمد؛ نبیزاده اربابی، محمدرضا؛ ارشدی، محمدیار؛ حیدرپور، امیر (1397). تأثیر عناصر زمان و مکان در تطورات میراث زوجین درحقوق ایران و فقه اسلامی. رساله دکتری، دانشگاه پیام نور.
)