نوع مقاله : علمی- پژوهشی
نویسنده
استادیار فقه و حقوق، دانشگاه حضرت معصومه(س)، قم، ایران
چکیده
یکی از موضوعاتی که در فقه حقوق اسلام کاربرد فراوانی دارد، موضوع غصب است که فقها بحثهای فراوانی در خصوص مفهوم و قلمرو آن ارائه کردهاند. اهمیت پرداختن به موضوع غصب بدین جهت است که هم در مباحث حقوق خصوصی و ضمان و هم در مسائل کیفری و تحقق جرایمی مثل سرقت و کلاهبرداری مدخلیت دارد. همچنین نهاد دیگری با عنوان تصرف عدوانی در قوانین آیین دادرسی مدنی و قانون مجازات اسلامی مورد توجه قرار گرفته است. حال نکته مهم آن است که آیا با وجود پیشبینی غصب دیگر نیازی به تأسیس تصرف عدوانی وجود دارد و رابطه منطقی این دو از منظر فقهی و حقوقی چگونه است؟ با توجه به سؤال مطروحه هدف از این پژوهش ارائۀ تعریفی جامع از غصب و تصرف عدوانی و نیز تبیین رابطه منطقی این دو تاسیس در فقه مقارن و حقوق موضوعه ایران است. نتایج به دستآمده از این پژوهش که به روش توصیفی - تحلیلی انجام پذیرفته، حاکی از آن است که در تبیین غصب میان تعریف شهید ثانی و فقهای حنبلی و شافعی همگرایی دیده میشود. همچنین از منظر فقهی واژگان تصرف عدوانی و غصب هر یک در لغت و عرف و شرع معنای واحدی دارند، اما در حقوق واگراییهایی بین این دو ملاحظه میشود.
کلیدواژه‌ها
ابن ادریس، ابی عبدالله محمد (1321ق). الانوار لاعمال الابرار. مصر: المطبعه الکبری الامیریه. چاپ اول.
ابن حزم، ابی محمدعلی (1350). المحلی. مصر: المطبعه المنیریه. چاپ دوم.
ابن قدامه، موفق‌الدین عبدالله (1388 ق). المبدع فی شرح المقنع. دمشق: المطبعه الاسلامیه.
ابن منظور، ابی الفضل جمالالدین (1416 ق). لسان‌العرب. بیروت: انتشارات دار احیاء التراث العربی. چاپ اول.
ابن نجار، محمدتقی (1381 ق). منتهی الارادات. قاهره: مطبعه دار الجیل. چاپ اول.
ابوجیب، سعدی (1408 ق). القاموس الفقهی لغةً و اصطلاحاً. دمشق: دار الفکر. چاپ دوم.
ابهری علی آبادی، حمید (1378). «مفهوم و قلمرو غصب در فقه اسلامی و حقوق مدنی ایران». نشریه مقالات و بررسیها، شماره 99.
ابیالبرکات، مجدالدین (1369 ق). المحرر فی الفقه. قاهره: مطبعه السنه المحمدیه. چاپ اول.
اراکی، محمدعلی (1413 ق). المسائل الواضحه. قم: دفتر تبلیغات اسلامی. چاپ اول.
الانصاری، یحیی زکریا الانصاری (1367 ق). منهج الطلاب. قاهره: مطبعه مصطفی البابی.
الدردیر، احمد (1972 م). الشرح الصغیر. قاهره: دارالمعارف. چاپ اول.
الرملی، شمس‌الدین محمد (1357). نهایه المحتاج الی شرح المنهاج. مصر: مطبعه مصطفی البابی. چاپ اول.
الزیلعی، فخرالدین (1313ق). تبین الحقائق. قاهره: المطبعه الکبری. چاپ اول.
العنقری، منصور (1375 ق). الروض المربع شرح زاد المستنقع. قاهره: مطبعه السنه المحمدیه. چاپ دوم.
الغرناطی، محمد (1423 ق). القوانین الفقهیه. بیروت: المکتبه العصری‍ه. چاپ اول.
القرافی، شهابالدین (1994 م). الذخیره. بیروت: دارالغرب الاسلامی. چاپ اول.
المرتضی، احمد (1347 م). البحر الزخار. مصر: مطبعه السعاده. چاپ اول.
المرداوی، علاءالدین (1374ق). الانصاف فی الراجع من الخلاف. بیجا. چاپ اول.
بغدادی، ابی محمد (1308 ق). مجمع الضمانات. دمشق: المطبعه الخیریه. چاپ اول.
بهجت، محمدتقی (1426 ق). جامع‌المسائل. قم: دفتر معظم له. چاپ دوم.
جوهری، ابی نصر اسماعیل (1418ق). الصحاح. بیروت: انتشارات دارالفکر. چاپ اول.
حائری طباطبایی، سیدعلی (1418 ق). ریاض المسائل. قم: مؤسسه آل البیت. چاپ اول.
حجتی، سیدمهدی (1384). قانون مجازات اسلامی در نظم حقوقی کنونی. تهران: انتشارات میثاق عدالت.
حلی، جمالالدین احمد (1407 ق). المهذب البارع. قم: دفتر انتشارات اسلامی. چاپ اول.
حلی، یحیی بن سعید (1405 ق). الجامع للشرائع. قم: مؤسسه سیدالشهداء العلمیه. چاپ اول.
خمینی، سید روح‌الله (بیتا). تحریرالوسیله. قم: مؤسسه دارالعلم.
خوانساری، سیداحمد (1405 ق). جامع المدارک. قم: مؤسسه اسماعیلیان. چاپ اول.
خویی، سیدابوالقاسم (1410ق). منهاج‌الصالحین. قم: نشر مدینه العلم. چاپ بیست و هشتم.
رودیجانی، محمدمجتبی (1392). دعوای تصرف عدوانی در حقوق ایران. تهران: کتاب آوا. چاپ سوم.
زراعت، عباس (1383). «تأثیر مالکیت در دعوای تصرف عدوانی». مجله پیام آموزش، شماره 7.
سبزواری، سید عبدالاعلی (1413 ق). مهذب الاحکام. قم: مؤسسه المنار. چاپ چهارم.
ـــــــــــــ (1413 ق). مهذب الاحکام. قم: دفتر آیتالله سبزواری. چاپ چهارم.
سبزواری، محمدباقر (1423 ق). کفایه الاحکام. قم: دفتر انتشارات اسلامی. چاپ اول.
سمرقندی، مسعود (بیتا). صلوه مسعودی. پاکستان: مکتبه الحقانیه.
سمرقندی، محمد (1405 ق). تحفه الفقها. بیروت: دارالکتب العلمیه.
سیستانی، سیدعلی (1422 ق). المسائل المنتخبه. نجف: مکتب آیتالله سیستانی. چاپ نهم.
شراده، عبدالجبار (1414 ق). احکام الغصب فی الفقه الاسلامی. قم: مرکز نشر دفتر تبلیغات اسلامی. چاپ دوم.
شکری، رضا _1383). قانون مجازات اسلامی در نظم حقوق کنونی. تهران: نشر مهاجر. چاپ سوم.
شمس، عبدالله (1382). آیین دادرسی مدنی. تهران: نشر میزان. چاپ پنجم.
طباطبایی حکیم، سیدمحمدسعید (1415). منهاج‌الصالحین. بیروت: دارالصفوه. چاپ اول.
طباطبایی حکیم، سیدمحمدسعید (1410). منهاج‌الصالحین. بیروت: دارالتعارف للمطبوعات. چاپ اول.
طباطبایی، سیدعلی (1418 ق). ریاض‌المسائل. قم: مؤسسه آل البیت علیهم‌السلام. چاپ اول.
طوسی، محمد (1408 ق). الوسیله الی نیل الفضیله. قم: مکتبه آیه الله المرعشی النجفی. چاپ اول.
طیرانیان، غلامرضا (1376). دعوای تصرف. تهران: انتشارات گنج دانش. چاپ اول.
عاملی (شهید اول)، محمد (1410 ق). اللمعه الدمشقیه فی فقه الامامیه. بیروت: دارالتراث ـ دارالاسلامیه. چاپ اول.
عاملی (شهید اول)، محمد (1417 ق). الدروس الشرعیه فی فقه الامامیه. قم: دفتر انتشارات اسلامی وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم. چاپ دوم.
عاملی (شهید ثانی)، زین‌الدین (1410 ق). الروضه البهیه فی شرح اللمعه الدمشقیه. قم: کتابفروشی داوری. چاپ اول.
ـــــــــــــ (1413 ق). مسالک‌الافهام. قم: مؤسسة المعارف الاسلامیه. چاپ اول.
عبدالرحمان، محمود (1419 ق). مجمع المصطلحات و الالفاظ الفقهیه. قاهره: دارالفضیله. چاپ اول.
علامه حلی، حسن بن یوسف (1411 ق). تبصره المتعلمین. تهران: مؤسسه طبع و نشر وابسته به وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی. چاپ اول.
ـــــــــــــ (1410 ق). تحریرالاحکام. مشهد: مؤسسه آل البیت. چاپ اول.
ـــــــــــــ (1421 ق). تلخیص المرام. قم: دفتر انتشارات اسلامی. چاپ اول.
ـــــــــــــ (1413 ق). قواعدالاحکام فی معرفه الحلال و الحرام. قم: دفتر انتشارات اسلامی وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم. چاپ اول.
فاضل مقداد، ابو عبدالله (1425 ق). کنزالعرفان. قم: انتشارات مرتضویه. چاپ اول.
فاضل مقداد، جمالالدین (1404 ق). التنقیح الرائع لمختصر الشرائع. قم: کتابخانه آیتالله مرعشی نجفی(ره). چاپ اول.
فراهیدی، خلیل (1410 ق). العین. قم: انتشارات منشورات الهجره. چاپ دوم.
فرطوسی حویزی، شیخ حسین (1416 ق). التوضیح النافع فی شرح ترددات صاحب الشرائع. قم: دفتر انتشارات اسلامی. چاپ دوم.
فقعانی، زین‌الدین (1418 ق). الدرالمنضود. قم: مکتبه امام العصر (عج) العلمیه. چاپ اول.
فیروزآبادی، مجدالدین (1412ق). القاموس المحیط. بیروت: انتشارات دار احیاء التراث العربی. چاپ اول.
فیض کاشانی، محمد (1418 ق). النخبه فی الحکمه العملیه و الاحکام الشرعیه. تهران: مرکز چاپ و نشر سازمان تبلیغات اسلامی. چاپ دوم.
ــــــــــــــ (بیتا). مفاتیح الشرائع. قم: انتشارات کتابخانه آیتالله مرعشی. چاپ اول.
قاسمزاده، سیدمرتضی (1384). تفسیر قانون مدنی. تهران: انتشارات سمت. چاپ دوم.
قمی، علی بن ابراهیم (1404 ق). تفسیر قمی. قم: مؤسسه دارالکتاب. چاپ سوم.
کاسانی، ابی بکر (1328 ق). بدائع الصنائع. مصر: مطبعه الجمالیه. چاپ اول.
کاشف‌الغطاء، محمدحسین (1359 ق). تحریرالمجله. نجف: المکتبه المرتضویه. چاپ اول.
کلینی، ابوجعفر محمد (1417 ق). الکافی. تهران: دارالکتب الاسلامیه. چاپ چهارم.
گلپایگانی، سیدمحمدرضا (1413 ق). هدایه العباد. قم: دارالقرآن الکریم. چاپ اول.
گلدوزیان، ایرج (1386). محشای قانون مجازات اسلامی. تهران: انتشارات مجد. چاپ هشتم.
محقق ثانی، علی (1414 ق). جامع‌المقاصد. قم: مؤسسه آل‌البیت علیه‌السلام. چاپ اول.
محقق حلی، نجم‌الدین جعفر (1418 ق). المختصرالنافع فی فقه الامامیه. قم: مؤسسه المطبوعات الدینیه. چاپ ششم.
ــــــــــــــــ (1408 ق). شرائع‌الاسلام فی مسائل الحلال و الحرام. قم: مؤسسه اسماعیلیان. چاپ دوم.
مرعشی نجفی، سید شهابالدین (1406 ق). منهاج المؤمنین. قم: کتابخانه آیتالله مرعشی نجفی(ره). چاپ اول.
مشکینی، میرزا علی (1418 ق). الفقه المأثور. قم: نشر الهادی. چاپ دوم.
ــــــــــــــ (1419 ق). مصطلحات الفقه. قم: نشر الهادی. چاپ اول.
معاونت آموزش و تحقیقات قوه قضائیه (1382). مجموعه نشستهای قضایی-مسائل قانون مجازات اسلامی (3). قم: دفتر بررسی و تدوین متون آموزش. چاپ دوم.
مغنیه، محمدجواد (1421 ق). فقه الامام الصادق علیه‌السلام. قم: مؤسسه انصاریان. چاپ دوم.
مقدس اردبیلی، احمد (1403 ق). مجمع الفائده و البرهان. قم: دفتر انتشارات اسلامی. چاپ اول.
مهیار، رضا (1410 ق). فرهنگ ابجدی عربی ـ فارسی. تهران: انتشارات اسلامی. چاپ اول.
میرزای قمی، ابوالقاسم (1420 ق). مناهج الاحکام. قم: دفتر انتشارات اسلامی. چاپ اول.
نجفی، محمدحسن (1404 ق). جواهرالکلام. بیروت: دارالاحیاء التراث العربی. چاپ هفتم.
)