نوع مقاله : علمی- پژوهشی
نویسندگان
1 دانشجوی دکترای حقوق خصوصی دانشگاه آزاد اسلامی واحد بین المللی کیش، کیش، ایران
2 استادیار گروه حقوق خصوصی، دانشکده حقوق، دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران مرکز، تهران، ایران.
3 استادیار، گروه حقوق خصوصی، دانشکده حقوق، دانشگاه آزاد اسلامی تهران مرکز، تهران، ایران
چکیده
مسئـولیت مدنی ناشـی از خسارت بـر محیط زیست، در طول تاریخ حیات بشر پیشینهای طولانی و جنجالبرانگیز دارد و در حقوق بیشتر کشورهای جهان مسئولیت مطلق در خصوص برخی از خسارات زیستمحیطی پذیرفته شده است. در این مطالعه که به صورت توصیفی- تحلیلی انجام شده است، مبانی مسئولیت مدنی ناشی از خسارتهای زیستمحیطی در قانون ایران و اتحادیه اروپا بررسی و آرای صادره و رویههای قضایی بینالمللی در دعاوی بین دولتها بر مبنای اصل استفاده غیر زیانبار از سرزمین ارزیابی میشود. از مهمترین دستاوردهای قانونگذاری جدید در سطح جهانی، تغییر مبنای مسئولیت مدنی در این زمینه است که اصولاً آن را تابع مسئولیت بدون اثبات تقصیر قرار دادهاند. در قانون ایران با بهرهگیری از اصل پنجاهم قانون اساسی، مسئولیت بدون تقصیر بهعنوان اصلی مناسب در خسارات زیستمحیطی مورد پذیرش است. بر اساس دستورالعمل مصوب اتحادیه اروپا میتوان گفت که قوانین مسئولیت مدنی سنتی در این مسیر ناکارامد است و در آن تنها حقوق و اموال خصوصی مورد بررسی و حمایت قرار گرفته و به حقوق عمومی بیاعتنا است. نتایج بررسیهای بهدست آمده از آرا و رویههای قضایی بینالمللی بیانگر آن است که آرای صادره توسط دیوان بینالمللی دادگستری تا سال 1997، سیاست سنتی خود را که بر پایه اولویت قرار دادن حاکمیـت مطلق دولـتها پیریزی شده بود، حفظ کرد و همچنین در مواجهه با موضوعات حقوق بینالملل محیط زیستی عکسالعملی تردیدآمیز داشته است و از اینرو میتوان گفت قدرت حاکمیت و اقتدار را در دعاوی بینالمللی در حیطه محیط زیست از دست داده است.
کلیدواژه‌ها
- مبانی مسئولیت مدنی
- مسئولیت بینالمللی دولتها
- خسارات زیستمحیطی
- اصل استفاده غیر زیانبار از سرزمین
- رویه قضایی بینالمللی
- دعاوی بین دولتها
موضوعات
انتظاری نجفآبادی، علیرضا. (1394). مسئولیت مدنی ناشی از خسارات زیست محیطی (مطالعه تطبیقی در حقوق ایران و اتحادیه اروپا). تهران: انتشارات مخاطب. ص 219.
ایزدی‌خواه، نصرالله و گرجیفرد، حمیدرضا. (1394). «نقش ضمانت اجراهای حقوقی و کیفری در حمایت از محیط زیست با تأکید بر قانون حفاظت از جنگل‌ها و مراتع». فصلنامه قضاوت، 15(82)، صص 97-126.
بهرامیاحمدی، حمید. (1390). «تحول جهانی مبنای مسئولیت مدنی بهسوی مبنای نفی ضرر». فصلنامه مطالعات حقوق خصوصی، 42(2)، صص 59-73.
پورهاشمی، سیدعباس و ارغند، بهاره. (1392). کلیات حقوق بینالملل محیطزیست، تهران: دادگستر. صص 1-95.
جعفری لنگرودی، محمدجعفر. (1401). ترمینولوژی حقوق. تهران: گنج دانش. ص 645.
حکمتنیا، محمود. (1386). مسئولیت مدنی در فقه امامیه (مبانی و ساختار). قم: پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی. ص 62.
حکمتنیا، محمود. (1386). مسئولیت مدنی در فقه امامیه(مبانی و ساختار)، قم: پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی. ص 62.
دبیری، فرهاد و دیگران. (1388). «حق استفاده صلحآمیز از انرژی هستهای از منظر حقوق محیطزیست». فصلنامه علوم و تکنولوژی محیطزیست، 4(-)، ص 214.
رضایی مفرد، محمد. (1398). «بررسی تطبیقی مسئولیت مدنی محیط زیست در حقوق ایران و اتحادیه اروپا». کنفرانس ملی محیط زیست سالم و توسعه پایدار در پرتو حقوق شهروندی، شیراز، صص 1-19.
رمضانی قوام آبادی، محمدحسین. (1386). «نگاهی به اصل استفاده غیر زیانبار (پایدار) از سرزمین در حقوق بین الملل محیط زیست». فصلنامه علوم محیطی، 4(4)، صص 57-74.
رمضانی قوام آبادی، محمدحسین. (1392). «حفاظت از محیط زیست در حقوق اساسی جمهوری اسلامی ایران». دیدگاه های حقوق قضایی، - (63)، صص 93-140.
SID. https://sid.ir/paper/217882/fa
رمضانی قوامآبادی، محمدحسین و جوادمنش، جواد. (1395). «مطالعه تطبیقی گستره مفهوم ذینفع در اقامه دعاوی زیست محیطی در حقوق ایران و اتحادیه اروپا». مجله مطالعات حقوق عمومی، 46(4)، صص 987-998.
زارعی، سحر و پورهاشمی، سیدعباس. (1396). «توسعه حقوق بینالملل محیط زیست در پرتو آرا و رویـههای قضایی بینالمللی». علم و تکنولوژی محیط زیست، 19(3)، صص 195-216.
شاه حسینی، عطیه و مشهدی، علی. (1396). «جبران خسارات زیست محیطی بر اساس طرح 2006 کمیسیون حقوق بینالملل مبنی بر اصول تخصیص زیان در موارد آسیب فرامرزی ناشی از فعالیتهای خطرناک». پژوهش حقوق عمومی (پژوهش حقوق) (حقوق و سیاست)، 19 (55)، صص 141-165.
عسگرزاده، علیرضا. (1397). کتاب بیمههای مسئولیت و طرحهای خاص. تهران: پژوهشکده بیمه. ص 245.
فیروزآبادی، حسین هوشمند. (1398). «مسئولیت مدنی ناشی از خسارات زیست محیطی». فصلنامه تخصصی دانشنامههای حقوقی، 2(3)، صص 411-437.
کاتوزیان، ناصر و انصاری، مهدی. (1387). «مسئولیت ناشی از خسارت زیست محیطی». مطالعات حقوق خصوصی (حقوق)، 38(2)، صص 285-313.
لزگی، محسن؛ صابری، حسین و جلالی، سیدمحسن. (1400). «بررسی مسئولیت اخلاقی و تکالیف دولت در قبال مسئولیتهای خارج از اراده». مجله پژوهشهای اخلاقی، 11(14)، صص 197-222.
مترجمان: دومینیک، کارو و تقیزاده انصاری، مصطفی. (1375). حقوق بینالملل در عمل. تهران: دادگر. ص 259.
محمدزاده رهنی، محمدرضا. (1389). «بررسی مبانی فقهی حفاظت از محیط زیست». فقه و تاریخ تمدن، 7(25)،
صص 177-195.
صص 177-195.
SID. https://sid.ir/paper/193920/fa
مسیگمچی، نفیسه. (1389). «مدلسازی و ارزیابی قابلیت اطمینان حادثۀ اتمی چرنوبیل». هفتمین کنفرانس بینالمللی مهندسی صنایع، اصفهان، ص 8.
مقتدر، هوشنگ. (1373). حقوق بینالملل عمومی. تهران: انتشارات وزارت خارجه. ص 31.
موسوی، سیدفضلالله. (1385). سیر تحولات منابع حقوق بینالملل محیط زیست. تهران: نشر میزان. صص 572- 573.
نجفلو، پریسا و یعقوبی، جعفر. (1398). «بررسی آگاهانه شهروندان شهرستان زنجان از چالشهای زیستمحیطی و راهکارهای نهادینهسازی رفتارهای صحیح زیستمحیطی». فصلنامه انسان و محیط زیست، 17(1)، صص 103-117. Doi: 20.1001.1.15625532.1398.17.1.9.7
همتی، مجتبی. (1397). «اقامه دعوای جبران خسارت زیست محیطی در نظام حقوق ایران». دیدگاه های حقوق قضایی، -(81)، صص 221-253.
Asgarzadeh, Ali Reza. (2017). Book of liability insurances and special plans. Tehran: Insurance Research Institute, 245. (In Persian).
Bahrami Ahmadi, Hamid. (1390). "Global transformation of the basis of civil responsibility towards the basis of negation of harm". Journal of Private Law Studies, 42(2), pp. 59-73. Doi: 20.1001.1.25885618.1390.41.2.4.4. (In Persian).
Brans, Edward. (2005). Environmental Liability in the EU. publisher: Cameron may. Pp. 12-95.
Caldart, Charles C. (2018). Regional and International regims to protect helth, safety and environment. Routledge. 1st Edition. Pp. 457, 459.
Case Concerning Gabcikovo - Nagymaros Project (Hungary/ Slovokia). (25 Sep 1997). Summaries of Judgments, Advisory Opinions and Orders of the International Court of Justice (ICJ).
Available at: www.icj-cij.org.
Available at: www.icj-cij.org.
Chambre Civil international de paris. (2003). Pp. 13-14.
Convention on Civil Liability for Damage Resulting from Activities Dangerous to the environment (Lugano). (21 June 1993).
Corfu Channel Case (United Kingdom of Great Britain and Northern Ireland-All'bania). (9 Apr 1949). Summaries of Judgments, Advisory Opinions and Orders of the International Court of Justice (ICJ). Available at: www.icj-cij.org.
Dabiri, Farhad and others. (2009). "The right to peaceful use of nuclear energy from the perspective of environmental rights". Journal of Environmental Science and Technology, 4(-), p. 214. (In Persian).
Directive of the european parliament and of the council on environmental liability with regard to the prevention
and remedying of environmental damage (2004). Official Journal of the European Union, No35 /CE, p. 13,14.
and remedying of environmental damage (2004). Official Journal of the European Union, No35 /CE, p. 13,14.
Enteziri Najafabadi, Alireza. (2014). Civil liability caused by environmental damage (a comparative study in Iranian and European Union law). Tehran: Mokhtab Publications. P. 219. (In Persian).
European commission (2000). White paper on Environmental liability. at: ec.europa.eu/environment /liability/ el_ full. pdf.
European Parliament and of council (2004). No. 214.
Firouzabadi, Hossein Houshmand. (2018). "Civil liability for environmental damage". Specialized Quarterly Journal of Legal Studies, 2(3), pp. 411-437, doi: 10.22034/LAW.2019.239560. (In Persian).
Hekmat Nia, Mahmoud. (2016). Civil responsibility in Imami jurisprudence (basics and structure). Qom: Research Institute of Islamic Sciences and Culture. P. 62. (In Persian).
Hekmat Nia, Mahmoud. (2016). Civil responsibility in Imami jurisprudence (basics and structure). Qom: Research Institute of Islamic Sciences and Culture. P. 62. (In Persian).
Hemti, Mojtabi. (2017). "Filing a claim for compensation for environmental damage in Iran's legal system". Judicial Law Perspectives, -(81), pp. 221-253. SID. https://sid.ir/paper/371931/fa. (In Persian).
Izadi khah, Nasrollah and Gorji Fard, Hamidreza. (2014). "The role of guarantee of legal and criminal executions in protecting the environment with an emphasis on the law of protection of forests and pastures". Judgment Quarterly, 15(82), pp. 126-97. (In Persian).
Jafari Langroudi, Mohammad Jafar. (2022). Legal Terminology. Tehran: Ganj Danesh. P. 645. (In Persian).
Katouzian, Nasser and Ansari, Mehdi. (2008). "Liability for environmental damage". Private Law Studies (Law), 38(2), pp. 285-313, doi: 20.1001.1.25885618.1387.38.2.14.3. (In Persian).
Kiss, A. Ch. et Beurier, J. P. (2004). Droit international de l’environnementI. Paris: Pedone. P. 503.
Kourilsky, Philippe & Viney Genevieve, (1999). Le Principe de précaution: rapport au Premier minister. p16, at: www.ladocumentationfrancaise. fr/rapportspublics/ 004000402/index.
Lake Lanoux case (Spain, France). (16 Nov 1957). United Nations, Reports of International Arbitral Awars, Volume XII, p168.
Larsson, Marie Louise. (2009). Legal of the Environment and Envionmental Damage. Estokholm Institute Law. Pp. 155, 158, 159.
Legality of the use by a state of Nuclear Weapons in Armed Conflicts. (1996). Advisory opinion. I. C. J. Reports. Available at: www.icj-cij.org.
Lezgi, Mohsen, Saberi, Hossein and Jalali, Seyyed Mohsen, (2021). "Examining the moral responsibility and duties of the government in relation to responsibilities beyond the will". Ethical Research Journal, 11(14), pp. 197-222. (In Persian).
Lotus Case (France v. Turkey). (7 Sep 1927). Permanent Court of International Justice(PCIJ). Series A no 10, ICGJ 248. Available at: www.icj-cij.org/pcij/.
MacChesney, B. (1959). "Lake Lanoux Case (France-Spain)". American Journal of International Law, 53(1), pp. 156–171;
https://doi.org/10.2307/2195225.
https://doi.org/10.2307/2195225.
Masi Gamchi, Nafisa. (2010). "Modeling and evaluation of the reliability of the Chernobyl nuclear accident". 7th International Industrial Engineering Conference, Isfahan, p. 8. (In Persian).
Moghtader, Houshang. (1994). Public International Law. Tehran: Ministry of Foreign Affairs Publications. P. 31. (In Persian).
Mohammadzadeh Rahani, Mohammadreza. (2010). "Investigating the jurisprudential foundations of environmental protection". Jurisprudence and History of Civilization, 7(25), pp. 177-195. SID. https://sid.ir/paper/193920/fa. (In Persian).
Mousavi, Seyyed Fazlullah. (2006). Developments of international environmental law sources. Tehran: Mizan publication. Pp. 572-573. (In Persian).
Najaflo, Parisa and Yaqoubi, Jafar. (2018). "An informed survey of the citizens of Zanjan city on environmental challenges and solutions for institutionalizing correct environmental behaviors". Human and Environment Quarterly, 17(1), pp. 103-117. Doi: 20.1001.1.15625532.1398.17.1.9.7. (In Persian).
Nations Unies, Rec. (Nov 1956). Des sentences arbitrales, affaire du lac Lanoux. Vol 12. p. 308.
Nuclear Tests Case (Australia v. France). (20 Dec 1974). Summaries of Judgments, Advisory Opinions and Orders of the International Court of Justice(ICJ). Available at: www.icj-cij.org.
Porfashmi, Seyyed Abbas and Arghand, Bahare. (2012). Generalities of International Environmental Law. Tehran: Dadgstar. Pp. 1-95. (In Persian).
Prieur, Michel. (2005). Droit de l’homme à l’environnement et développement durable. Université de Limoges. Unilim, p. 65.
Projet de loi relatif à la responsabilité environnementale. (2007). at: http://www.legifrance.gouv.fr
Ramazani Ghawamabadi and Javadmanesh, Javad. (2015). "A comparative study of the scope of the concept of beneficiary in filing environmental lawsuits in the laws of Iran and the European Union". Journal of Public Law Studies, 46(4), pp. 987-998. (In Persian).
Ramazani Ghawamabadi, Mohammad Hossein. (2012). "Environmental protection in the fundamental rights of the Islamic Republic of Iran". Judicial Law Perspectives, -(63), pp. 93-140. SID. https://sid.ir/paper/217882/fa. (In Persian).
Ramezani Ghawamabadi, Mohammad Hossein. (2007). "A look at the principle of non-harmful (sustainable) use of land in international environmental law". Environmental Science Quarterly, 4(4), pp. 57-74. (In Persian).
Rezaei Mofard, Mohammad. (2018). "Comparative study of environmental civil responsibility in the laws of Iran and the European Union". National Conference on Healthy Environment and Sustainable Development in the Light of Citizen Rights, Shiraz, p. 19. (In Persian).
Romppanen, Seita. (Jan 2010). Reflection on Environmental Responsibility with on emphasis on the Nord Stream pipeline in the Baltic Sea Area. -LL.M in ntural Raesources Law and International Environmental Law. P. 37, 947.
Salmon, J. (2001). Dictionnaire de droit international. Bruxelles: Bruylant. P. 1198.
Shah Hosseini, Atiyeh, and Mashhadi, Ali. (2016). "Compensation for environmental damages based on the 2006 plan of the International Law Commission based on the principles of allocation of losses in cases of transboundary damage caused by dangerous activities". Public Law Research (Law and Politics), 19 (55), pp. 141-165. SID. https://sid.ir/paper/225288/fa. (In Persian).
Shover, Neal & S. Routhe, Aaron. (2005). "Environmental Crime". Crime and Justice, 32(-), p. 349, https://doi.org/10.1086/655356
Statute of the River Uruguay, (United Nations, Treaty Series (UNTS), Vol. 1295, No.1-21425, p. 340.
Trail Smelter case, (USA/Canada). (1947-1939). RSA,lll,P1950 et s.
Translators: Dominik, Karo and Taghizadeh Ansari, Mustafa. (1996).
International law in practice. Tehran: Dadger. P. 259. (In Persian).
International law in practice. Tehran: Dadger. P. 259. (In Persian).
United Nations Conference on the Human Environment. (June 1972). Stockholm Declaration, Sweden, pp. 16-5.
United Nations General Assembly. (October 28, 1982.). World Charter for Nature.
Zarei, Sahar and Porhashmi, Seyyed Abbas. (2016). "Development of international environmental law in the light of international judgments and judicial procedures". Environmental Science and Technology, 19(3), pp. 195-216, doi: 10.22034/JEST.2017.11078. (In Persian).
Zimmermann, Andreas & Tomuschat, Christian. (2012). The Statute of the International Court of Justice. [2nd edn], Oxford University Press, Oxford. International and Comparative Law Quarterly, 63(4), pp. 1003-1004. Doi: 10.1017/S0020589314000487.
)