با همکاری مشترک دانشگاه پیام نور و انجمن علمی حقوق پزشکی ایران

نوع مقاله : علمی- پژوهشی

نویسندگان

1 دانشیار حقوق خصوصی و اسلامی، دانشگاه قم، قم، ایران

2 دانشجوی دکتری حقوق خصوصی، دانشگاه قم، قم، ایران

چکیده

مبنای مسئولیت مدنی یکی از مباحث مهم نظری این شاخه از حقوق است؛ و پاسخی است که به چرایی لزوم جبران خسارت توسط خوانده داده می­شود. جهت شناسایی مبنای مسئولیت نیابتی، حقوق­دانان معیارهای متفاوتی را ذکر کرده­اند؛ لکن هیچ‌یک از آنها خالی از اشکال نیست. در همه این نظریات استثنایی بودن مسئولیت نیابتی به چشم می­خورد. در این نوشتار با روش توصیفی، تحلیلی و مقایسه­ای این نتیجه حاصل آمد که: اولاً مسئولیت نیابتی استثنایی بر اصل شخصی بودن مسئولیت نیست؛ ثانیاً، وجه ممیزه‌ی این مسئولیت با سایر انواع مسئولیت ارتکاب عملیات مادی منجر به ورود زیان، توسط غیر است. همچنین به نظر می‌رسد مقنن برای مسئولیت درجاتی قائل شده است و با توجه به نحوه‌ دخالت شخص در فرایندِ منجر به ورود زیان، در حالتی که جبران کننده پس از جبران حق رجوع به غیر را دارد و در حالتی که حق مراجعه ندارد، قائل به تفکیک شده است. در حالت اول، هم در حقوق ایران و هم انگلیس مبنای مسئولیت حمایت از زیان‌دیده و مواسات و یاری رساندن به عامل زیان و مواجه نکردن زیان‌دیده با اشخاص ضعیفی است که تحت کنترل یا نظارت دیگری هستند. و چون نقض وظیفه علت تامه ورود زیان نیست، فقط در این حد شخص را در کنار عامل اصلی، مسئول قرار می‌دهد. در مواردی هم که برای جبران کننده حق مراجعه وجود ندارد، مبنای مسئولیت مدنی قابلیت استناد عرفی است که وی را مسبب زیان وارده توسط غیر، قرار می‌دهد.

کلیدواژه‌ها

احمدوند، ولی‌الله (۱۳۸۴). «مطالعه تطبیقی مسئولیت مدنی کارفرما در سیستم حقوقی ایران و انگلیس». مجله دانشکده علوم انسانی. سال چهاردهم. شماره ۶۱.
امیری قائم‌مقامی، عبدالمجید (۱۳۷۸). حقوق تعهدات. جلد ۱. تهران: نشر میزان.
بابایی، ایرج (1380). «مبنای مسئولیت کارفرمایان در ماده 12 قانون مسئولیت مدنی». مجله پژوهش حقوق و سیاست. شماره 5.
بهرامی‌احمدی، حمید (1390). «تحول جهانی مبنای مسئولیت مدنی به‌سوی مبنای نفی ضرر». فصلنامه حقوق (مطالعات حقوق خصوصی دانشگاه تهران). دوره 41. شماره 2.
بهنام، علی (1385). «مبانی مسئولیت مدنی کارفرما ناشی از عمل کارگر». مجله حقوقی گواه. شماره 6 و 7.
پرون، بهروز (1397). «مسئولیت مدنی سرپرست صغار و مجانین». مجله قانون یار. سال دوم. شماره 7.
جعفریان، اعظم (۱۳۹۰). «مسئولیت مدنی سرپرست محجورین در حقوق ایران و انگلیس». پایان‌نامه کارشناسی ارشد. دانشگاه قم: دانشکده حقوق.
خادم رضوی، قاسم، نوعی، الیاس (۱۳۹۳). «بررسی تطبیقی مبانی مسئولیت مبتنی بر تقصیر و بدون تقصیر در حقوق مسئولیت مدنی ایران و انگلستان». مجله آموزه‌های حقوقی گواه. شماره 1.
داراب پور، مهراب (۱۳۹۰). مسئولیت خارج از قرارداد (پرداخت خسارت، استرداد عین و امتیازات). چاپ دوم. تهران: انتشارات مجد.
درودیان، حسنعلی (۱۳۷۶). «مسئولیت ناشی از فعل اشخاصی که تحت مراقبت و مواظبت دیگری هستند (مسئولیت سرپرست محافظ صغیر یا مجنون)». مجلة دانشکدة حقوق و علوم سیاسی دانشگاه تهران. شماره ۳۶.
ره پیک، حسن (۱۳۹۲). حقوق مسئولیت مدنی و جبران‌ها. چاپ بیست و یکم. تهران: انتشارات خرسندی.
ژوردن، پاتریس (۱۳۸۵). اصول مسئولیت مدنی. ترجمه مجید ادیب. چاپ دوم. تهران: نشر میزان.
ـــــــــــــــــ (۱۳۸۶). تحلیل رویه قضایی در زمینه مسئولیت مدنی. ترجمه مجید ادیب. تهران: نشر میزان.
سبحانی، حسین؛ امیرحسینی، امین (1396). «مسئولیت مدنی سرپرست در قبال بزهکاری اطفال در نظام حقوقی ایران». دو فصلنامه مطالعات پلیس زن. شماره 26.
سلطانی­نژاد، هدایت­الله (۱۳۸۰). خسارت معنوی. تهران: انتشارات نورالثقلین.
صالحی­راد، محمد (۱۳۷۷). «تعهد ایمنی و بررسی تحول آن در قرارداد حمل‌ونقل در حقوق فرانسه». مجله دیدگاه‌های حقوقی. شماره 12.
صفایی، سید حسین؛ رحیمی، حبیب‌الله (۱۳۹۵). مسئولیت مدنی (الزامات خارج از قرارداد). تهران: سازمان مطالعه و تدوین کتب علوم انسانی دانشگاه‌ها.
طباطبایی یزدی، سید محمدکاظم (۱۴۰۰). العروه الوثقی. المجلد الثانی. الطبعه الثانیه. بیروت لبنان: منشورات موسسه العلمی للمطبوعات.
قاسم‌زاده، سید مرتضی (۱۳۷۸). مبانی مسئولیت مدنی. تهران: نشر دادگستر.
قربانی، مریم (1392). «مبانی مسئولیت مدنی نیابتی». پایان‌نامه دوره کارشناسی ارشد. دانشکده حقوق دانشگاه قم.
کاتوزیان، ناصر (۱۳۷۴). حقوق مدنی، الزام‌های خارج از قرارداد. جلد دوم. تهران: موسسه انتشارات و چاپ دانشگاه تهران.
ـــــــــــــــــ (۱۳۸۴). دوره مقدماتی حقوق مدنی (وقایع حقوقی). چاپ هشتم. تهران: شرکت سهامی انتشار.
ـــــــــــــــــ (۱۳۸۶). الزام‌های خارج از قرارداد. چاپ هفتم. تهران: انتشارات دانشگاه تهران.
کریمی تازه کند، شهرام و دیگران (1396). «مبنا و حدود مسئولیت مدنی پیمانکار». مجله پژوهش‌های حقوقی. شماره 32.
کیانی، زینب (۱۳۸۹). «مبانی و قواعد مشترک مسئولیت مدنی ناشی از فعل غیر». پایان‌نامه کارشناسی ارشد. دانشگاه اصفهان: دانشکده علوم اداری و اقتصاد.
محسنی، حسن؛ مرادی‌نژاد، رضا (1389). «مطالعه تطبیقی راهکارهای جبران زیان ناشی از سبب مجمل و ناشناس در مسئولیت مدنی». فصلنامه حقوق (مطالعات حقوق خصوصی دانشگاه تهران). دوره 40. شماره 1.
نجفی، محمدحسن (۱۳۶۵). جواهر الکلام. جلد ۳۷. تهران: دار الکتب الاسلامیه.
نظری، ایراندخت (۱۳۸۹). مسئولیت مدنی مالک. تهران: انتشارات جنگل.
هاشمی، سید علی احمد (1395). «مقایسه تطبیقی مسئولیت مدنی ناشی از فعل غیر در حقوق ایران و فرانسه». دو فصلنامه شهر قانون. شماره 18.
یاوری، مصطفی (۱۳۸۹). «مسئولیت مدنی والدین در قبال فرزند دارای اختلال ذهنی». پایان‌نامه کارشناسی ارشد. تهران: دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران مرکز. دانشکده حقوق.
یزدانیان، علیرضا (۱۳۹۱). «مطالعه تطبیقی طرح قاعده مسئولیت مدنی ناشی از عمل غیر در حقوق ایران و فرانسه». فصلنامة حقوق و مجله دانشکده حقوق و علوم سیاسی. شماره ۴.
ـــــــــــــــــ (۱۳۹۱). «نظریة عمومی مسئولیت مدنی متبوع ناشی از عمل تابع در حقوق فرانسه و طرح آن در حقوق ایران». مجله حقوقی دادگستری. شماره ۷۷.
ـــــــــــــــــ (۱۳۹۵). قواعد عمومی مسئولیت مدنی. جلد سوم. تهران: انتشارت میزان.
 Giliker, Paula (2010). Vicarious Liability in Tort a Comparative Perspective, Cambridge University Press. First published.
 Hale Kenneth (2013). Are parents liable for the acts of their children? Cambridge property and casualty. Retrieved from: http:// cambridgeunderwriters.com.
Harpwood, Viviene (2003). Modern tort law. Great Britain: Cavendish Publishing. Fifth Ed.
Law case; Cassidy v Ministry of Health (1951). Available on: https://www.lawteacher.net/cases/cassidy-v-moh.php.
Le Tourneau, phillipc (2006). Droit de la responsabilite ET des contract. Dalloz. 6th ed.
Markensinis & deakins (2019). tort law, UKD: oxford, 8th ed
 Martin-Casals, Miquel (2006). Tort and Insurance law. Vol. 23. Children in tort law. Part I: Children as Tortfeasors. NEW YORK: Springer Vienna.
Ph. Delebecque (1997). la dispersion des obligations de securite dans les contracts speciaux, Gaz.Pal.
 Prosser William L. (1964). the law of torts. U.S.A: West Publishing co.