با همکاری مشترک دانشگاه پیام نور و انجمن علمی حقوق پزشکی ایران

نوع مقاله : علمی- پژوهشی

نویسندگان

1 استاد دانشکدة حقوق و علوم سیاسی دانشگاه تهران

2 استادیار گروه حقوق دانشگاه پیام نور قم (نویسندة مسئول).

3 استادیار دانشگاه پیام نور تهران

چکیده

چکیده
به­‌منظور رونق بازار سرمایه، تأمین مالی، جذب و تجمیع سرمایه‌های کوچک و پراکنده، ابزارها و قراردادهای متعدّدی در کشورهای مختلف به کار برده می‌شود. در این راستا در کشورهای اسلامی نیز علاوه بر به­‌­کارگیری برخی قراردادهای مورد معامله دربازارهای مالی امریکا و کشورهای اروپایی مانند قراردادهای آتی و اختیار معامله، قراردادهای جدیدی در چارچوب ضوابط شرعی ابداع گردید. یکی از این قراردادها، «سلف موازی» است که درجهت رفع محدودیت‌ها و موانع بیع سلف به‌خصوص عدم امکان فروش مورد سلف قبل از سررسید، که مانع ایجاد بازار ثانویه و جذب سرمایه می‌شود شکل گرفت، راهکاری که جهت ارائه در بازار بورس و اوراق بهادار شکل جدیدتری به خود گرفت و با عنوان «قرارداد سلف موازی استاندارد» تحت ضوابط مشخص و به­­‌صورت استاندارد تعریف گردید، تا ضمن پویایی معاملات بورس و مشارکت بیشتر، مدیریت و پوشش ریسک معاملات نیز انجام پذیرد. با بررسی در متون فقهی می‌توان ایرادات و شبهاتی نسبت به «قرار سلف موازی استاندارد» مطرح کرد. جدید بودن این قرارداد و لزوم تطبیق آن با مبانی فقهی، در عین عدم وجود منبع در متون فقهی و حقوقی، ضرورت طرح و تبیین قرارداد مذکور و رفع شبهات و ایرادات فقهی، آن را به منظور افزایش کارایی و هماهنگ سازی با حقوق کشورمان، دو چندان می‌سازد. در این مقاله ایراداتی که ممکن است بر قرارداد سلف موازی استاندارد وارد شود بیان و پاسخ داده می‌شود.

کلیدواژه‌ها

منابع
ابراهیمی، محمدصادق (1374). «تقریر: الدورة التاسعة لمؤتمر مجمع الفقه الإسلامی». رسالة الثقلین.  شمارة 13. صص 195-177.
ابن منظور، جمال الدین ابوالفضل (1405). لسان العرب. جلد 9. قم: نشر الادب الحوزه.
------ (1387). المبسوط فی فقه الإمامیه. جلد 2. چاپ سوم. تهران: المکتبه المرتضویة لإحیاء الآثار الجعفریة.
------  (1407). الخلاف. جلد 3. قم: موسسة نشر اسلامی.
عاملی (شهید ثانی)، زین الدین بن نور الدین علی بن احمد (1410). الروضه البهیه فی شرح اللمعه الدمشقیه. جلد 3. قم: انتشارات داوری.
عاملی (شهید ثانی)، زین الدین بن نور الدین علی بن احمد (1413). مسالک الأفهام إلی تنقیح شرائع الاسلام. جلد 4. قم: انتشارات موسسة المعارف الاسلامیة.
عاملی(محقق کرکی)، علی بن حسین (1414). جامع المقاصد فی شرح القواعد. جلد 4. چاپ دوم. قم: موسسة آل‌البیت.
فراهانی‌فرد، سعید  (1388).  «صکوک سلف، ابزاری مناسب برای تأمین مالی و پوشش ریسک».  فصلنامة اقتصاد اسلامی.  سال 9. شمارة 1. صص 98-73.
کاتوزیان، ناصر (1387). حقوق مدنی، دورة عقود معین. جلد 1. چاپ دهم. تهران: شرکت سهامی انتشار.
------ (1389). عقود معین، (عقود اذنی- وثیقه‌های دین....). جلد 4. چاپ ششم. تهران: شرکت سهامی انتشار.
گلپایگانی، سید محمدرضا (بی‌تا). مجمع المسائل. قم: دارالقرآن الکریم.
مارودی المصری، ابی الحسن علی بن محمد بن حبیب (1414). الحاوی الکبیر فی فقه الإمام الشافعی. جلد 6. بیروت: دارالکتاب العلمیة.
مکی(شهید اول) ، محمد جمال الدین (1417). الدروس الشریعه فی فقه الامامیه. جلد 3. چاپ دوم. قم: دفتر انتشارات اسلامی حوزة علمیة قم.
------ (1410). اللمعه الدمشقیه فی فقه الامامیه. بیروت: دارالتراث.
موسوی‌خمینی، سیدروح‌الله (1390). تحریرالوسیله. جلد اول. چاپ دوم. نجف: مطبعة الآداب.
موسویان، سید عباس (1391). بازار سرمایه اسلامی (1). تهران: انتشارات پژوهشگاه فرهنگ و اندیشة اسلامی.
نجفی، الشیخ محمدحسن (1368). جواهر الکلام فی شرح شرائع الاسلام. جلد 24. چاپ نهم. تهران: دارالکتب الاسلامیة.
نووی الدمشقی، ابی زکریا یحیی بن شرف (1423). روضة الطالبین. جلد 3. ریاض: دار العالم الکتاب.
نوین، پرویز (1390). حقوق مدنی تطبیقی- قراردادها و تعهدات (رم باستان، ایران، فرانسه، انگلستان). تهران: انتشارات گنج دانش.
ولویون، رضا (1380). «فروش آپارتمان‌های ساخته نشده». مجلة پژوهش حقوق و سیاست (دانشگاه علامه). سال3. شمارة4. صص 53-40.
هیفاء، شفیق سلیمان (1424). عقد السلم کأداه التمویل فی المصارف الإسلامیه (کلیة الشریعه و الدراسات الإسلامیه). (بی­‌جا).
اشقر، عمر سلیمان و سایرین (1418). بحوث فقهیة فی قضایا الاقتصادیة المعاصرة. جلد 1. عمان: دار النفائس.
انصاری(شیخ انصاری)، مرتضی (1420). کتاب المکاسب. جلد 6. قم: المؤتمر العالمی بمناسبة الذکری المئویة الثانیة لمیلاد الشیخ الأنصاری.
انیس، ابراهیم (1384). فرهنگ معجم الوسیط. ترجمة محمد بندر ریگی. قم: انتشارات اسلامی.
امامی، سید حسن (1378). حقوق مدنی. جلد 1. چاپ بیستم. تهران: کتاب فروشی اسلامیه.
بحرانی، یوسف بن احمد بن ابراهیم (1405). الحدائق الناضره فی احکام الطاهره. جلد 19. قم: دارالکتب الاسلامیه.
پیره، مجید؛ زه تابان، مصطفی (1386). اصول قرارداد سلف موازی (سازمان بورس و اوراق بهادار تهران). تهران: مدیریت پژوهش، توسعه و مطالعات اسلامی.
تبریزی، جواد بن علی (1416). ارشاد الطالب إلی التعلیق علی المکاسب. جلد 4. چاپ سوم. قم: موسسة اسماعیلیان.
التجانی، عبدالقادر احمد (1420). «السلم بدیل شرعی للتمویل المصرفی المعاصر نظره مالیه و محاسبیه». مجلة جامعه ملک عبدالعزیز (الإقتصاد الإسلامی).سال 12.
جعفری لنگرودی، محمدجعفر (1378؛ الف). مبسوط در ترمینولوژی حقوق. جلد 2. تهران: انتشارات گنج دانش.
------ (1378؛ ب). عقد حواله. چاپ سوم. تهران: انتشارات گنج دانش.
------ (1388). دایرة المعارف حقوق مدنی و تجارت - حقوق تعهدات عقود و ایقاعات. تهران: انتشارات گنج دانش.
جواهری، حسن (1419). بحوث فی الفقه المعاصر. جلد 1. بیروت: دارالذخائر.
حسینی الشیرازی، محمد (1422). ایصال الطالب إلی المکاسب. جلد 16. تهران: نشر منشورات اعلمی.
حسینی العاملی، السید محمدجواد (1418). مفتاح الکرامه فی شرح القواعد العلامه. جلد 9. بیروت: دارالتراث.
حسینی الروحانی القمی، محمد (1420). المرتقی إلی الفقه الأرقی- کتاب الخیارات. جلد 2. تهران: نشر موسسه الجلیل للتحقیقات الثقافیه.
حلی(محقق حلی)، ابوالقاسم نجم الدین جـعفر ابـن الحسن (1418). مختصرالنافع فی فقه الامامیه. چاپ ششم. قم: مؤسسة المطبوعات الدینیة.
------  (1408). شرایع الاسلام فی مسائل الحلال و الحرام. جلد 2. چاپ دوم. تهران: مؤسسة اسماعیلیان.
حلی(علامه‌حلی)، حسن بن یوسف (1418). قواعدالاحکام فی معرفه الحلال و الحرام. جلد 2. قم: مؤسسة نشر اسلامی.
------ (1420). تذکرة الفقها. جلد 10 و 14. قم: موسسة آل البیت لاحیاء التراث.
حلی، ابن‌ادریس محمد بن منصور بن احمد (1410). السرائر الحاوی لتحریرالفتاوی. جلد 2. چاپ دوم. قم: موسسة‌النشرالاسلامی.
حلی(فخرالمحققین)، محمد بن حسن بن یوسف (1387). ایضاح الفوائد فی شرح المشکلات القواعد. جلد 1. قم: مؤسسة اسماعیلیان.
خویی، سید ابوالقاسم (1410). منهاج الصّالحین. جلد 28. قم: نشر مدینة العلم.
دوابه، اشرف محمد (1430). الصکوک الاسلامیه بین النظریه و التطبیق. قاهره: اسکندریه (دارالسلام).
دستورالعمل اجرایی معاملات قرارداد سلف موازی استاندارد نفت و فرآورده‌های نفتی در بورس کالای ایران. مصوب 14/12/89.
دستورالعمل معاملات کالا و اوراق بهادار مبتنی بر کالا در بورس انرژی. مصوب 10/7/91.
ره پیک، حسن (1387). حقوق مدنی (عقود معین 2). تهران: انتشارات خرسندی.
زرقانی، محمد بن عبد الباقی (1411). شرح الزرقانی علی موطأ الإمام مالک. جلد 3. بیروت: دار الکتب العلمیة.
سیدالعوضی، رفعت (1430). موسوعه‌الإقتصادالإسلامی فی‌المصارف و النقود و الاسواق‌المالیه. جلد 3. مصر: دارالسلام.
شمری، صادق راشد (1432). اساسیات الاستثمار فی المصارف الاسلامیه. عمان: دارالیازوری.
شهیدی، مهدی (1389). حقوق مدنی 6 (عقود معین 1). چاپ دوازدهم. تهران: انتشارات مجد.
صالح آبادی، علی (1385). مجموعة مقالات بازارهای مالی اسلامی. تهران: انتشارات دانشگاه امام صادق (ع).
صورت‌جلسة کمیتة تخصصی فقهی سازمان بورس. سال دوم. جلسة شمارة 27. مورخ 16/5/87.
ضریر، الصدیق محمد (1415). السلم و تطبیقاته المعاصره. (بی‌­جا): مقدم الی مجمع الفقه الاسلامی دورة ابوظبی.
طاهری، حبیب‌الله (1375). حقوق مدنی 6 و 7. قم: دفتر انتشارات اسلامی.
طباطبایی، سید علی (1419). ریاض المسائل. جلد 8. قم: موسسة نشر اسلامی.
طوسی (شیخ طوسی)، ابو جعفر محمد بن حسن (1382). المعجم الفقهی لکتب الشیخ الطوسی. جلد 3. قم: مؤسسة دائرة المعارف الفقه الاسلامی .