نوع مقاله : علمی- پژوهشی
نویسندگان
1 دانشیار دانشگاه تهران (نویسندة مسئول).
2 کارشناسی ارشد فقه و مبانی حقوق اسلامی پردیس فارابی دانشگاه تهران.
چکیده
چکیده
یکی از اصول حاکم بر قراردادهای خصوصی میان اشخاص، اصل حاکمیّت اراده یا اصل آزادی قراردادها است که یکی از مباحث مهمّ حقوق قراردادها به شمار می‌رود. طبق این اصل، متعاقدین در انتخاب طرف قرارداد خود و همچنین شکل، قالب، میزان و شرایط قرارداد خود آزادند، مگر اینکه قانون، اخلاق حسنه و نظم عمومی، آن را محدود کرده باشد. اگرچه شکل و قالب برخی از عقود و قراردادها در قانون مدنی معیّن شده است، ولی طبق اصل آزادی قراردادی طرفین قرارداد می‌توانند، شکل و قالبی غیر از عقود معیّن انتخاب کنند. در قانون مدنی جمهوری اسلامی ایران اصلی‌ترین حامی آزادی قراردادی، مادّة 10 این قانون است و در حقوق اسلام فقها مستندات و دلایل متعددی را از لابه‌لای نصوص و روایات استخراج کرده و به‌عنوان مبانی آزادی قراردادی معرفی کرده‌اند.
کلیدواژه‌ها
منابع
قرآن‌کریم. ترجمۀ بهاء الدین خرمشاهی. تهران: سازمان چاپ انتشارات وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی.
نهج البلاغه.
ابراهیم بک، احمد ابراهیم (1934). «العقود و الشروط و الخیارات». مجلة القانون و الاقتصاد (دانشگاه قاهره). سال 4. شمارۀ 2. صص 722-641.
ابن ابراهیم، سلیمان (1424). التأمین و احکامه. بیروت: دار ابن حزم.
ابن اثیر، مبارک بن محمّد (بی‌تا). النهایة فی غریب الحدیث والأثر. بیروت: المکتبة العلمیة.
ابن فارس، احمد (1420). معجم مقاییس اللغة.
(بی‌جا): دارالجبل.
(بی‌جا): دارالجبل.
ابن منظور، محمّد بن مکرم (1414). لسان العرب. چاپ سوم. بیروت: دار صادر.
ابن نجیم حنفی، زین العاابدین بن ابراهیم (1968). الاشباه و النظائر. قاهره: مؤسسة الحلبی و شرکاؤه للنشر و التوزیع.
ادریس، احمد عوض (1992). الوجیز فی اصول الفقه. چاپ دوم. بیروت: دارالمکتبة الهلال.
اردبیلی، احمد بن محمد (1421). زبدة البیان فی أحکام القرآن. چاپ دوم. قم: مؤمنین.
----- (1403). مجمع الفائدة و البرهان فی شرح إرشاد الأذهان. قم: دفتر انتشارات اسلامی (وابسته به جامعۀ مدرسین حوزۀ علمیه قم).
امامی، حسن (1325). حقوق مدنی. چاپ سوم. تهران: کتاب فروشی اسلامیه.
انصاری، مرتضی (1411). المکاسب. قم: منشورات دار الذخائر.
انصاری، مسعود؛ طاهری، محمدعلی (1384). دانشنامۀ حقوق خصوصی. چاپ اوّل. تهران: محراب فکر.
بحر العلوم، محمد بن محمد تقی (1403). بلغة الفقیه. چاپ چهارم. تهران: منشورات مکتبة الصادق.
بنت عبدالله، لیلی (1424). «حقیقة بیع الوفاء: دراسة فی الشریعة و القانون». مجلة الاحمدیة. شمارۀ 14. صص 184-107.
جروشی، سلیمان (2003). نظریة العقد و الخیارات فی الفقه الاسلامی المقارن. لیبی(بنغازی): منشورات جامعه قازیونس.
جصاص، احمد بن علی (1411). احکام القرآن. بیروت: دار احیاء التراث العربی.
جعفری لنگرودی، محمّدجعفر (1386). سیستم شناسی در علم حقوق. تهران: انتشارات گنج دانش.
------ (1378). حقوق مدنی. رهن-صلح. چاپ سوم. تهران: انتشارات گنج دانش.
------ (1383). مقدمۀ عمومی علم حقوق. چاپ نهم. تهران: انتشارات گنج دانش.
جمالی زاده، احمد (1380). بررسی فقهی عقد بیمه. قم: بوستان کتاب.
حائری، سیّد علی بن محمد (1418). ریاض المسائل. قم: مؤسسۀ آل البیت علیهم السلام.
حائری، سیّد کاظم (1421). فقه العقود. چاپ دوم. قم: مجمع الفکر الاسلامی.
حائری، مسعود (1370) تحلیلی از مادۀ 10 قانون مدنی. تهران: سازمان انتشارات کیهان.
حلّی (محقق حلی)، جعفر بن حسن (1408). شرائع الإسلام فی مسائل الحلال و الحرام. (بی‌جا).
----- (1407). المعتبر فی شرح المختصر. قم: مؤسسۀ سیّد الشهداء علیه السلام.
حلّی (علامه حلی)، حسن بن یوسف (1413). قواعد الأحکام فی معرفة الحلال والحرام. چاپ اول. قم: مؤسسۀ النشر الإسلامی.
حیاتی، علی عباس (1382). «اختیار متعاقدین در تعیین مدت اجاره در حقوق مدنی ایران، مصر، فرانسه، فقه اسلامی». پژوهشنامۀ حقوق اسلامی. شمارۀ 10. صص 67-56.
خفیف، علی (2008). احکام المعاملات الشرعیة. قاهره: دارالفکرالعربی.
خمینی، روح الله (1410). الرسائل، (رسالۀ الاجتهاد والتقلید). قم: مؤسسۀ مطبوعاتی اسماعیلیان.
خورسندیان، محمدعلی؛ ذاکری نیا، حانیه (1388). «واکاوی اراده، قصد و رضا در فقه اسلامی و حقوق ایران». مجلۀ مطالعات فقه و حقوق اسلامی. سال 1. شمارۀ1. صص 99-73.
ذاکر صالحی، غلامرضا (1388). مبانی قراردادهای نامعیّن در حقوق ایران. چاپ اوّل. تهران: بنیاد حقوقی میزان.
دادمرزی، سیّد مهدی (1379). «مفهوم عقد در حقوق مدنی». مجلۀ پژوهش های فلسفی – کلامی. شمارۀ 4. صص73 –60.
راغب اصفهانی، حسین بن محمّد (1412). المفردات فی غریب القرآن. دمشق - بیروت: دارالعلم- الدار الشامیة.
زحیلی، وهبة (1407). العقود المسماة فی القانون المعاملات المدنیة الاماراتی و القانون المدنی الاردنی. دمشق: دارالفکر.
------ (1427). الفقه الاسلامی و ادلته. چاپ سوم. تهران: نشر احسان.
زرقا، مصطفی احمد (1968). المدخل الفقهی العام. چاپ نهم. دمشق: دارالفکر.
زلمی، مصطفی ابراهیم (2002). اصول الفقه فی نسیجه الجدید. چاپ دهم. بغداد: شرکة الخنساء للطباعة(جامعة النهرین).
سبحانی، جعفر (1387). الموجز فی أصول الفقه. چاپ چهاردهم. قم: (بی جا).
سلیمان‌پور، محمّدجواد (1382). «معاملات مالی جدید در اسلام». مجلۀ اقتصاد اسلامی. شمارۀ 11. صص 96-79.
سنهوری، عبدالرزاق احمد (1382). الوسیط فی شرح القانون المدنی الجدید. ترجمۀ محمّدحسین دانش کیا و سیّد مهدی دادمرزی. با عنوان (دورۀ حقوق تعهدات). قم: دانشگاه قم.
سوار، محمّد (1998). التعبیرعن الاراده فی فقه الاسلامی. عمان: دار الثقافة.
سیوری حلّی، مقداد بن عبد الله (1384). کنز العرفان فی فقه القرآن. ترجمۀ عبدالرحیم عقیقی بخشایشی. جلد2. قم: مکتب نوید اسلام
شاطبی، ابی اسحاق ابراهیم بن موسی اللخمی الغرناطی المالکی (2006). الموافقات فی اصول الشریعة. قاهره: الهیئة المصریة العامة للکتاب.
شلبی، محمّد مصطفی (1405). المدخل فی فقه الاسلامی تعریفه و تاریخه و مذاهبه، نظریة الملکیة و العقد. چاپ دهم. بیروت: الدارالجامعیة.
صادقی تهرانی، محمّد (1365). الفرقان فی تفسیر القرآن بالقرآن. چاپ دوم. قم: (بی‌جا).
صدر، محمد باقر (1417). بحوث فی علم الأصول. چاپ سوم. قم: (بی‌جا).
طباطبایی، محمّدحسین (1374). المیزان فی تفسیر القرآن. ترجمۀ محمّدباقر موسوی همدانی. چاپ پنجم. قم: دفتر انتشارات اسلامی جامعۀ مدرسین حوزۀ علمیۀ قم.
طبرسی، فضل بن حسن (1372). مجمع البیان فی تفسیرالقرآن. چاپ سوم. تهران: انتشارات ناصرخسرو.
عاملی (شهید ثانی)، زین الدّین بن علی (1410). الروضة البهیّة فی شرح اللمعة الدمشقیّة (محشّای کلانتر). قم: کتاب فروشی داوری.
عمید زنجانی، عباسعلی (1382). آیات الاحکام. تهران: مؤسسۀ مطالعات و تحقیقات علوم اسلامی.
------ (1386). قواعد فقه (بخش حقوق خصوصی). تهران: سمت و مؤسسۀ مطالعات و تحقیقات علوم انسانی.
فاضل موحدی لنکرانی، محمدجواد (1385) سلسلة درس‌هایی از قواعد فقه (قاعدۀ لا حرج، تقریرات). تقریر سید جواد حسینی خواه. قم: مرکز فقهی ائمۀ اطهار (ع).
فیض کاشانی، محسن (بی‌تا). مفاتیح الشرائع. جلد 3. قم: انتشارات کتابخانۀ آیت الله مرعشی نجفی (ره).
فیض، علیرضا (1382). ویژگی‌های اجتهاد و فقه پویا. تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.
قانون آیین دادرسی مدنی ج. ا. ایران (۲۱/۱/۱۳۷۹).
قانون مدنی اردن (مصوب 1976 م).
قانون مدنی افغانستان.
قانون مدنی الجزایر (مصوب 1975 م).
قانون مدنی بحرین (مصوب 2001 م).
قانون مدنی ج. ا. ایران (مصوب 18/2/1307).
قانون مدنی عراق (مصوب 1951 م).
قانون مدنی فرانسه.
قانون مدنی کویت (مصوب 1980 م).
قانون مدنی مصر (مصوب 1948 م).
قانون معاملات مدنی سودان (14/2/1984 م).
قرنی، مزهر بن محمّد (1427). «التعبیر عن الارادة فی الشریعة الاسلامیة». مجلة الحکمة. شمارۀ 3. صص 78-19.
قمی (میرزای قمی)، ابوالقاسم (1430). القوانین المحکمة فی الأصول. قم: (بی‌جا).
قونوی، شیخ قاسم (1427). انیس الفقهاء فی تعریفات الالفاظ المتداوله بین الفقهاء. ریاض: دار ابن الجوزی.
کاتوزیان، ناصر (1381). مقدمۀ علم حقوق و مطالعه در نظام حقوقی ایران. چاپ سی و دوم. تهران: شرکت سهامی انتشار.
کامل، موسی (1994). احکام المعاملات. بیروت: مؤسسة الرسالة ناشرون.
گرجی، ابوالقاسم (1383). آیات الاحکام (حقوقی و جزایی). چاپ دوم. تهران: نشر میزان.
مجاهد طباطبایی، محمّد بن علی (1296). مفاتیح الأصول. قم: (بی‌جا).
مجلة الاحکام العدلیه (قانون مدنی دولت عثمانی).
محمود مطلوب، عبدالمجید (1426). اصول الفقه الاسلامی. قاهره: مؤسسة المختار.
مراغی، میرعبدالفتاح بن علی (1417). العناوین الفقهیة. قم: دفتر انتشارات اسلامی وابسته به جامعۀ مدرسین حوزۀ علمیۀ قم.
مطهری، مرتضی (1364). ربا، بیمه، بانک. تهران: انتشارات صدرا.
معروف الحسنی، هاشم (1407). تاریخ الفقه الجعفری. بیروت: دارالتعارف للمطبوعات.
------ (1403). نظریة العقد فی الفقه الجعفری. بیروت: منشورات مکتبة هاشم.
مغنیه، محمّد جواد (1975). علم أصول الفقه فی ثوبه الجدید. بیروت: (بی جا).
------ (1421). فقه الامام الصادق. جلد 3. چاپ دوم. قم: مؤسسۀ انصاریان.
مکارم شیرازی، ناصر (1427). القواعد الفقهیه. چاپ دوم. قم: مدرسۀ امام علی بن ابی طالب (ع).
------ (1374). تفسیر نمونه. تهران: دارالکتب الاسلامیه.
ملکاوی، بشار عدنان (2008). «تقییم تعریف العقد فی القانون المدنی الاردنی». مجلۀ دراسات علوم الشریعة والقانون. شمارۀ 2. صص 509-500.
موسوی خویی، سید ابو القاسم (بی‌تا). مصباح الفقاهة (المکاسب). (بی‌جا).
موسی، کامل (1994). احکام المعاملات. چاپ دوم. بیروت: مؤسسة الرّسالة.
نجفی، محمّد حسن (1404). جواهر الکلام فی شرح شرائع الإسلام. چاپ هفتم. بیروت: دار إحیاء التراث العربی.
ولایی، عیسی (1384). فرهنگ تشریحی اصطلاحات اصول. چاپ چهارم. تهران: نشر نی.
یزدی، محمّد کاظم (1409). العروة الوثقی. چاپ دوم. بیروت: مؤسسۀ الأعلمی للمطبوعات.
------ (1415). سؤال و جواب. تهران: مرکز نشرالعلوم الإسلامی
)