با همکاری مشترک دانشگاه پیام نور و انجمن علمی حقوق پزشکی ایران

نوع مقاله : علمی- پژوهشی

نویسندگان

1 استاد رشتة الهیات، فقه و مبانی حقوق اسلامی، دانشگاه آزاد اسلامی واحد علوم تحقیقات

2 مربی رشتة الهیات، فقه و مبانی حقوق اسلامی، دانشگاه پیام نور واحد ماهدشت

چکیده

یکی از مباحث مهم حقوق مدنی بحث شفعه است. از دیدگاه قانون مدنی ایران، یکی از اسباب چهارگانة مالکیت، اعمال شفعه است که به‌موجب آن شفیع، مالک سهم شریکش می‌گردد.
بنا به تعریف مادة 808 قانون مدنی «هرگاه مال غیرمنقول قابل‌تقسیمی بین دو نفر مشترک باشد و یکی از دو شریک، حصة (سهم) خود را به‌قصد بیع (فروش) به شخص ثالثی منتقل کند، شریک دیگر حق دارد قیمتی را که مشتری داده است به او بدهد و حصة مبیعه را تملک کند». بدین ترتیب بحث اخذ شفعه از موارد مهم فقه و حقوق مدنی است.
ازآنجایی‌که شفعه و مانند آن نوعی حق برای دارندة آن محسوب می‌شود، مبحث چگونگی ماهیت این حق و غیرقابل‌انتقال بودن آن به غیر، از مطالب جالب‌توجه است و اینکه شفعه و حق ناشی از آن ماهیت مالی دارد، طبعاً در بحث اموال قرار می‌گیرد. لذا آنچه درزمینة اموال موردگفتگو قرار می‌گیرد، در اینجا نیز موردتوجه است.
در بحث پیش رو به این نتیجه می‌رسیم که حق شفعه ازجمله حقوق مالی است که از روی اجبار و اختیار قابل‌انتقال به غیر است، ولی در محدودة انتقالات ارادی با نوعی محدودیت روبرو هستیم و آن نیز این است که چون حق شفعه وابسته به اصل ملکیت مال غیرمنقول است به‌صورت تبعی منتقل می‌شود و می‌توان آن را به‌طور مجزا و مستقل به دیگری منتقل نمود و همین مبحث آن را از سایر حقوق مالی جدا می‌سازد.
لازم به یادآوری است که تحقیق در این نوشتار به صورت کتابخانه‌ای صورت گرفته است.

کلیدواژه‌ها

قرآن کریم، ترجمة بهاء الدین خرمشاهی، تهران: سازمان چاپ و انتشارات وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی.## ابن ادریس حلی، ابوجعفر محمد بن منصور (1410). السرائرالحاوی لتحریر الفتاوی. قم: مؤسسه اسلامی.## ابن مطهر، علی (1990). ارشاد الاذهان. بیروت: مطبعه البیروت.##ابن منظور، جمال الدین محمد بن مکرم (1410). لسان العرب. بیروت: انتشارات دارالفکر. ##احمدی طباطبایی، سید جواد (1344). اخذ به ­ شفعه در حقوق مدنی ایران و فقه اسلام. تهران: چاپخانة زندگی.##امامی، سید حسن (1349). حقوق مدنی. جلد 3. چاپ سوم. تهران انتشارات کتابفروشی اسلامیه.##انصاری، مرتضی (1372). کتاب المکاسب. قم: مجمع الذخایرالاسلامیه.##جعفری لنگرودی، محمد جعفر (1370). ترمینولوژی حقوق. چاپ پنجم. تهران: انتشارات کتابخانة گنج دانش.## حر عاملی، شیخ محمد ابن حسن (1414). رسائل الشیعه فی مسائل الشرعیه. قم: مؤسسه آل بیت (ع). ##حسینی زبیدی، محمدمرتضی (1398). تاج العروس من جواهر القاموس. بیروت: المکتبه الحیاة.## حلی، ابوالقاسم نجم الدین جعفرابن حسن (1374). شرایع الاسلام فی مسائل الحلال و الحرام. جلد 2. تهران: مؤسسة­  الاعلمی.##حلی، یحیی (1405). ابن سعید الجامع للشرایع. قم: مؤسسة آل البیت.##خوانساری، حاج شیخ موسی نجفی (1295) منیه الطالب فی حاشیه المکاسب. تهران: چاپ سنگی.##خوانساری، احمد (1355). جامع المدارک فی شرح المختصر النافع. تهران: مکتبه صدوق.##دهخدا، علی اکبر (1377). لغت نامة دهخدا. چاپ دوم.تهران: مؤسسة انتشارات دانشگاه تهران.##ره پیک، حسن (1379). حقوق مدنی اخذ به شفعه. چاپ اول. تهران: انتشارات خرسندی.##سنهوری، عبدالرزاق (1393). الوسیط فی شرح القانون المدنی الجدید. بیروت: دارالاضواء. ##طباطبایی، سید علی (1404). ریاض المسائل فی بیان الاحکام بالدلائل. قم: مؤسسة آل بیت (ع).## طبرسی، حسن ابی علی الفضل (1416). تفسیر مجمع البیان. الطبعه الاولی. بیروت: موسسه الاعلمی للمطبوعات.##طریحی، فخرالدین (1395). مجمع البحرین. بیروت: انتشارات دار و مکتبة الهلال.##------ (بی تا).  تفسیرغریب القرآن. قم: انتشارات زاهدی. ##طوسی، ابی جعفر محمد ابن حسن (1363). الاستبصار. قم: دارالکتب الاسلامیه. ##طوسی، محمد بن حسن بن علی (1401). المبسوط فی فقه الامامیه. تهران: انتشارات مکتبه المرتضویه. ##عاملی، زین الدین علی (شهید ثانی) (1394). مسالک الافهام فی شرح شرایع الاسلام. بیروت: دار الاضواء. ##------ (1410). الروضه البهیه فی شرح اللمعه الدمشقیه. بیروت: انتشارات موسسة اعلمی. ##عاملی، محمد ابن جمال الدین (شهید اول) (1412). الدروس الشرعیه فی فقه امامیه. چاپ اول. قم: مؤسسة نشر اسلامی. ##عدل، مصطفی (1342). حقوق مدنی. تهران: انتشارات امیرکبیر.##علامه حلّی، ابی منصور حسن ابن یوسف (1368). مختلف الشیعه. قم: مؤسسة نشر اسلامی. ##علم الهدی، مرتضی (1418). الانتصار. قم: مؤسسة نشر اسلامی. ##عمید، حسن (1345). فرهنگ عمید. تهران: انتشارات امیرکبیر. ##فیض کاشانی، محمد محسن (1414). الوافی. چاپ اول. اصفهان: انتشارات مکتبه الامام امیرالمؤمنین (ع).##کاتوزیان، ناصر (1369). مقدمة علم حقوق و مطالعه در نظام حقوق ایران. چاپ دوازدهم. تهران: انتشارات به نشر.##------ (1370). حقوق مدنی، ایقاع (نظریة عمومی - ایقاع معین)، چاپ اول، تهران: انتشارات یلدا. ## محقق داماد، سید مصطفی (1377). اخذ به شفعه و وصیت. تهران: مرکز نشرعلوم اسلامی.## محقق حلی (1401). شرایع الاسلام. بیروت: دار الاضواء.##معروف الحسنی، هاشم (1407) الولایه، الشفعه، الاجاره. بیروت: مطبعه اعلمی. ##مغنیه، محمد جواد (1394). الفقه علی مذاهب الخمسه. بیروت: دارالکتب.##موسوی خمینی، روح الله (1364). تحریر الوسیله. قم: جامعه مدرسین حوزة علمیه قم. ##موسوی خویی، ابوالقاسم (1410). منهاج الصالحین. نجف: مدینه العلم.##نجفی، شیخ محمدحسن (1367). جواهر الکلام فی شرح شرائع الاسلام. چاپ سوم. تهران: انتشارات دار الکتب الاسلامیه. ##نوری، رضا. (1372). شفعه، وصیت، ارث، اسباب ثلاث تملک در حقوق مدنی. چاپ اول. تهران: شرکت انتشاراتی پاژنگ.##نوری، میرزا حسین (1392). مستدرک الوسائل. قم: آل البیت. ##یزدی، سید محمد کاظم (1354). عروة الوثقی.  تهران: انتشارات آخوندی. ##